Nie wiem dlaczego, ale teoria ewolucji nie do końca przyjęła się w każdym środowisku. Na pewno kojarzycie sytuacje, w których na słowa „wszyscy pochodzimy od małpy” ktoś od razu zareaguje, mówiąc: „chyba ty, bo na pewno nie ja”. I chociaż przeważnie jest to żart, to bardzo często ludzie odrzucają tę wydawałoby się już dawno udowodnioną koncepcję. Co sprawniejszy sceptyk szybko dorzuci, że wciąż jest wiele pytań bez odpowiedzi, i nawet będzie miał trochę racji. Pytanie tylko, gdzie jest granica między przyjęciem dowodu a ciągłym jego podważaniem.

Raz na jakiś czas pojawia się ktoś z nową teorią tłumaczącą białe plamy na mapie ewolucji. W idealnym świecie dowody są analizowane i weryfikowane, ale jak sami dobrze wiecie, w takowym nie żyjemy. Bo zawsze się znajdzie jakiś argument, aby coś odrzucić. I wtedy nie trzeba się tym zajmować. Gorzej, jeśli wysunięta koncepcja ma sens i jeszcze o nią pytają.

Elaine Morgan w „Pochodzeniu kobiety” przedstawia coś tylko pozornie nowego. Otóż podczas swych dociekań o pochodzeniu człowieka dostrzegła wiele słabych punktów w dotychczasowych rozważaniach nad ewolucją. Wielość absurdów i niczego nietłumaczących truizmów zmusiła ją do przeprowadzenia własnego procesu myślowego. W efekcie doszła do kompletnie innych wniosków niż szereg naukowców przed nią. I to nie jest tak, że najpierw odrzuciła męski punkt widzenia na ewolucję, a potem stworzyła żeński. Po prostu wypracowała teorię, która udziela odpowiedzi na wiele ważnych pytań – czyli hipotezę wodnej małpy.

Na czym polega ta kontrowersyjna koncepcja? Otóż według Elaine Morgan (i Alistera Hardy’ego, który kompletnie się nie przebił ze swoją hipotezą) w pewnym momencie nasi przodkowie porzucili lasy, aby zamieszkać nad wodą. Konieczność udania się nad nabrzeże zapewne wynikała ze zmian klimatycznych. W efekcie hominidy przybrały wyprostowaną postawę, zrzuciły futro, nabrały podskórnego tłuszczu i wzięły do rąk proste narzędzia. Morgan wie, że samo rzucanie pomysłów nic nie znaczy, więc przytacza szereg przykładów z otaczającej nas fauny, aby pokazać, że nie są to wyłącznie czcze wymysły.

Następnie Morgan rozdział po rozdziale (w niezwykle humorystyczny i bezwzględny dla tzw. tradycjonalistów zwanych także tarzanistami) wskazuje, że nasz sukces ewolucyjny zawdzięczamy nie mężczyznom, a kobietom. Zwraca uwagę na wodne środowisko, w którym przyszło żyć hominidom, zmiany w wyglądzie (ze szczególnym uwzględnieniem anatomii), a także powrót na ląd, podczas którego – wzbogaceni o nowe umiejętności – powoli zaczęliśmy dominować nad innymi gatunkami. Oczywiście Morgan ani na chwilę nie zapomina o bezlitosnym rozprawianiu się z dotychczasowym postrzeganiem ewolucji człowieka opartej na polującym drapieżniku/mężczyźnie.

Po zapoznaniu się ze wszystkimi argumentami i koncepcjami na końcu książki otrzymujemy posłowie od autorki z 1985 roku („Pochodzenie kobiety” jest z 1972 roku). Morgan wskazuje, co się wydarzyło przez te trzynaście lat. Część z was pewnie już zgadła, hipoteza wodnej małpy została odrzucona z trzech kluczowych powodów. Po pierwsze, książkę napisała osoba bez wykształcenia antropologicznego, po drugie, autorka zbyt dużo dowcipkuje, co przecież koliduje z poważnym sposobem mówienia o ewolucji, a po trzecie, „Pochodzenie kobiety” napisała… kobieta. Jak sami widzicie, nie da się polemizować z tak elokwentną i fachową krytyką.

„Pochodzenie kobiety” to pozycja obowiązkowa. Książka absolutnie genialna w swej prostocie. I w sumie to nawet nie wiem, czy hipoteza wodnej małpy jest możliwa do udowodnienia. Wiem jednak, że z chęcią zapoznałbym się z jakąś polemiką do pracy Morgan, gdyż nie ma nic lepszego niż starcie na argumenty. A do czasu rozstrzygnięcia tej jakże pasjonującej dyskusji nieśmiało głosuję za przyjęciem tej hipotezy.

Michał Wnuk