W ostatnim czasie powstaje wiele książek kwestionujących historię taką, jaką znamy z kart szkolnych podręczników. „Historia, której nie było” Agnieszki Jankowiak-Maik jest jedną z nich. Zawiera zarówno historie zniekształcone, które należy oczyścić z narosłych przez lata przekłamań, jak i te, które dopiero czekają na należne im miejsce w zbiorowej pamięci. Autorka rozprawia się z kilkoma popularnymi mitami dotyczącymi polskiej historii. Niektóre z nich to utrwalone latami szkolnej edukacji uproszczenia, którymi uczniowie posługują się także dziś, inne to typowe Polaków sny o wielkości, czyli wyolbrzymianie polskich dokonań. Zagadnienia są prezentowane w porządku chronologicznym. Najstarsze odnoszą się do początków kształtowania się polskiej państwowości, ostatnie dotyczą współczesności. Zgodnie z intencją autorki rzeczywiście nie trzeba być pasjonatem historii, aby móc bez przeszkód zapoznać się z treścią książki. W zupełności wystarczy to, co lepiej lub gorzej pamiętamy z czasów szkolnych.

Wybór tematów, które znalazły się w książce, nie jest przypadkowy. Wyraźnie widać, że autorce zależało na wyeksponowaniu w szczególności kilku konkretnych grzechów, zaniedbań polskiej historiografii. Przykładami są powielana i dziś zbyt bezkrytycznie spuścizna PRL-u, gloryfikowanie piastowskich początków państwowości czy rywalizacji książąt polskich z niemieckimi w wiekach średnich. Innym aspektem ochoczo przez autorkę akcentowanym jest niedowartościowanie kobiet w polskich dziejach, umniejszanie ich roli bądź demonizowanie, gdy tego znaczącego wpływu nie sposób przemilczeć. Pomijanie kobiecych dokonań dotyczy nie tylko zamierzchłej przeszłości, czasów Bony Sforzy czy Anny Jagiellonki, ale też wysiłku pań w okresie II wojny światowej.

Autorka nie stroni od tematów trudnych, np. skomplikowanej historii koegzystencji polsko-żydowskiej, naznaczonej szkodliwymi uprzedzeniami. Jednym z nich jest mit mordu rytualnego, który też znalazł tu swoje miejsce. Jankowiak-Maik nie boi się sięgać po narodowe świętości, jak choćby wkład polskich lotników w bitwę o Anglię. Na tym konkretnym przykładzie pokazuje, że myślenie życzeniowe, przekonanie o wyjątkowości własnego narodu potrafi skutecznie przesłonić logikę i fakty, stać się przyczyną wielu przekłamań.

Podobnych przykładów, jak te, które znalazły się w książce, jest na pewno znacznie więcej. Celem autorki, o czym sama wspomina, nie było zidentyfikowanie jak największej ich liczby, ale zachęcenie czytelnika do samodzielnych poszukiwań lub przynajmniej do bardziej krytycznego odbioru różnych narracji historycznych. Mimo wszystko czuć niedosyt, zarówno jeśli chodzi o liczbę zaprezentowanych przykładów, jak i ich ograniczony zakres tematyczny. Książka dostarcza wielu anegdot i ciekawostek, które łatwo zapadają w pamięć, również dzięki zastosowanym po każdym rozdziale powtórzeniom najistotniejszych treści. Warto sięgnąć choćby po to, aby sprawdzić i utrwalić swoją wiedzę.

Monika Kurek