W Polsce pozycje poświęcone II wojnie światowej dzielą się w zasadzie na dwa nurty: literatura obozowa i frontowa. Jesteśmy przesiąknięci narodowym męczeństwem i chrześcijańskim wywyższeniem cierpienia, a co za tym idzie – nie bardzo potrafimy obraz wojny znanej z kart wspomnień, opracowań i leksykonów połączyć w świadomości z codziennym życiem w czasie okupacji. A przecież ono musiało się toczyć. Nie wszyscy jesteśmy potomkami wyzwoleńców z obozów koncentracyjnych i ocalałych żołnierzy. Jednak trudno nam pozbyć się tej wdrukowanej kulturowo jedynej słusznej narracji. Na szczęście są Anglicy. W tym konkretnym przypadku AJ Pearce i jej bezpretensjonalna, niosąca pocieszenie i pełna otuchy opowieść.

Akcja rozgrywa się na przełomie 1940 i ‘41 roku w Londynie. Emmy Lake służy w jednostce pożarniczej – przyjmuje zgłoszenia od mieszkańców poszkodowanych w czasie nocnych bombardowań. Jednak skrycie marzy o pracy korespondentki wojennej, chciałaby zdawać relację prosto z linii frontu, spod nieprzyjacielskiego ostrzału. Wskutek nieporozumienia zatrudnia się w czasopiśmie „Przyjaciółka Kobiety” jako maszynistka, gdzie jej zadaniem ma być selekcja korespondencji nadsyłanej przez czytelniczki i przepisywanie odpowiedzi udzielanych przez słynną Henriettę Bird. Owa selekcja sprawia Emmy największą trudność, ponieważ jest niezwykle surowa – pani Bird stworzyła bardzo długą listę tematów „nieprzyjemnych” (inaczej mówiąc: w jej mniemaniu nieprzyzwoitych), o których nawet nie zamierza czytać. Dziewczyna oczywiście postanawia coś z tym zrobić.

Początkowo wydawało mi się, że doskonale wiem, w jakim kierunku zmierza akcja. Wszak to znany i chętnie wykorzystywany motyw: oto nowa, pełna pasji osoba wkracza w zastany system, opierający się na sztywnych zasadach. Świeże spojrzenie i nowatorskie pomysły stają się początkiem rewolucji, która ratuje firmę/wydawnictwo/sklep przed ostatecznym upadkiem. Jakież było moje zdziwienie, gdy autorka nie poszła tym tropem. A przynajmniej nie do końca. Należą się jej brawa za zachowanie norm społeczno-obyczajowych właściwych dla lat 40. Przede wszystkim główna bohaterka ponosi realne, a nie symboliczne, konsekwencje swoich decyzji. W żadnym wypadku nie usprawiedliwia się jej obiektywnie nieetycznych działań. To też miła odmiana na tle popkulturowego wybielania egoizmu i niemoralności filmowych (głównie) protagonistów.

AJ Pearce spisała się, oddając realia epoki oraz psychologiczne prawdopodobieństwo. Nie mamy tu do czynienia, jak to często bywa, z wrzuceniem współcześnie myślących postaci w kostium historyczny. Każdy z bohaterów zachowuje się stosownie do czasów, w których został wychowany. Emmy, którą poznajemy najlepiej ze względu na prowadzenie narracji z jej perspektywy, zachowuje wszelkie normy, nie przejawia uciążliwie dominującej osobowości sawantki i nie zawsze ma rację, a w towarzystwie mężczyzn czasami nie wie, co powiedzieć, i wychodzi raczej niezręcznie. Co prawda, z perspektywy stuletniego dziedzictwa feministycznego spodziewałam się po tej bohaterce znacznie więcej, ale po lekturze doszłam do wniosku, że AJ Pearce umieściła w niej dokładnie tyle, ile mogła, przy zachowaniu historycznego prawdopodobieństwa i wiarygodności. Emmy świetnie daje radę jako postać główna i spinająca fabułę – jest sympatyczna, niedoskonała i wyrazista.

Jeśli idzie o pozostałych bohaterów, niestety składają się głównie z jednej cechy. Bunty to wspierająca przyjaciółka, Charles to Mr. Right, pan Collins – mentor i opiekun w redakcji, Kathleen – inteligentna, choć nieco naiwna koleżanka z pracy, William – bohaterski narzeczony przyjaciółki. Sporo cukru i pluszu. Jedynie tytułowa pani Bird wyróżnia się na tym tle jako postać jednoznacznie negatywna: to wywyższająca się, wybitnie niesympatyczna matrona, która uważa, że rozwiązaniem absolutnie wszystkich egzystencjalnych problemów jest wzięcie się w garść. Kto by nie chciał takiej wbić do serca trochę empatii za pomocą kołka. W trakcie lektury ta skromna charakterystyka i typowość nie przeszkadzają, jednak po skończeniu stwierdzam, że chciałabym trochę więcej zniuansowania.

And last but not least – kwestia, która sprawia, że ta książka o II wojnie światowej jest wyjątkowa. Powieść skupia się na codziennym życiu bohaterów, ich próbach radzenia sobie w trudnych czasach, gdy mężczyźni trafiają na front i kobiety niespodziewanie muszą radzić sobie same, kiedy niewinna wyprawa do kina czy restauracji może zakończyć się tragiczną śmiercią pod gruzami zbombardowanego budynku. A przy tym jest niezwykle ciepła, pełna pozytywnego nastawienia. Wspaniałe było podejście ludzi do wojny: żyjmy na tyle normalnie i szczęśliwie, na ile to możliwe, bo w ten sposób utrzemy nosa Hitlerowi. Żadnego narzekania i napuszonego cierpienia. Taka lektura naprawdę poprawia humor i pokrzepia serca na najbardziej podstawowym poziomie – zwykłej codzienności.

Ewa Jemioł