Pierwsze oryginalne wydanie – 1956 rok, a poprawione i rozszerzone – 1959 rok.

Erving Goffman (1922 – 1982), amerykański socjolog pochodzenia kanadyjskiego, profesor kilku uniwersytetów amerykańskich, który był zaliczany do przedstawicieli interakcjonizmu symbolicznego. Zwolennik badań jakościowych, stosował przede wszystkim obserwację. To jeden z najważniejszych przedstawicieli socjologii w okresie powojennym XX wieku.

Polskie wydanie opracował i słowem wstępnym opatrzył Jerzy Szacki (1929 – 2016), socjolog i historyk myśli socjologicznej, profesor nauk humanistycznych, który pracował na Uniwersytecie Warszawskim.

"Słowo wstępne" zostało wspaniale napisane przez Jerzego Szackiego, który scharakteryzował poglądy autora. Erving Goffman "rzadko polemizował, nie wierząc jak gdyby w pożytki konfrontowania abstrakcyjnych zasad. Był też powściągliwy w składaniu deklaracji programowych" oraz "Krótko mówiąc, Goffman był zupełnie inny niż większość współczesnych mu socjologów amerykańskich. Nie manifestował tej swojej inności tak rozgłośnie jak, dajmy na to, C. Wright Mills (...) i nie usiłował zdyskwalifikować socjologii "oficjalnej", ale ta inność nie budziła niczyjej wątpliwości". Tak jak Jerzy Szacki zauważył autor "przypatruje się najzwyklejszym działaniom ludzkim w warunkach naturalnych, rejestruje je i stara się odkryć ich sens zakryty dla powierzchownego obserwatora".

Autor w tej książce zajmował się "strukturą doświadczenia jednostek w różnych momentach ich społecznego życia". Brał przykłady nie tylko z dzieł filozofów, moralistów i socjologów, ale też z literatury pięknej, raportów, wspomnień, poradników dobrych manier, relacji podróżniczych, kronik towarzyskich, gazet czy zbiorów anegdot. Przytoczył dużo spostrzeżeń – w kontekście obserwacji ludzi – pochodzących z wielu źródeł niepublikowanych i własnych badań.

Odznaczył się darem jasnego tłumaczenia. Zastosował właściwy dobór słów. Dzięki temu opisy dały dobre zrozumienie przyczyn określonych działań. Wypunktował zależności zachodzące pomiędzy poszczególnymi członkami oraz grupami. Przedstawił wręcz oczywiste sytuacje i zachowania, ale niezwykle ciekawymi słowami opisane z trafną analizą.

To niezwykle cenny zbiór ludzkich zachowań zaobserwowanych w różnych sytuacjach, kulturach czy statusach poszczególnych społeczeństw. Niektóre kwestie kulturowe i zachowania zmieniły się od tego czasu, gdy było opublikowane to dzieło. Dobre odzwierciedlenie tego stanu przemian oddało następujące zdanie z 92 strony, że "to, co w jednej dekadzie uważamy za szarlatanerię, w następnej może stać się działalnością zawodową całkowicie uprawnioną".

Erving Goffman podawał mnóstwo przykładów zachowań ludzkich ze szpitali (zarówno wśród personelu jak i pacjentów), jednostek wojskowych, prestiżowych klubów, społeczności imigranckich w USA żyjących na niskiej stopie życiowej, między innymi środowisk lekarskich, prawniczych, nauczycielskich. Sięgnął do kultury chińskiej, indyjskiej (ciekawej, bo z podziałem na kasty). Zaznaczył zjawiska korupcji, względów koleżeńskich i układów. Przedstawił wiele faktów obyczajowych udokumentowanych źródłami pochodzenia, dlatego według mnie to dzieło zasłużyło na duże uznanie.

Autor przedstawił życie ludzkie w formie teatru, a wszelkie relacje i w ogóle całą aktywność człowieka potraktował jako ogromny zestaw ról scenicznych w dramatycznej oprawie. Na stronach 77 – 78 zacytował zdanie o odgrywanych rolach z "Zasad psychologii" Williama Jamesa (strony 128 – 129): "Inaczej ukazujemy samych siebie naszym dzieciom, inaczej kolegom z klubu, inaczej klientom, inaczej pracownikom, inaczej zwierzchnikom, a jeszcze inaczej przyjaciołom". Wczucie się w rolę świetnie wyraził J. P. Sartre w "Byt i nicość", którego również autor zacytował: "Uważny uczeń, który naprawdę chce "być" uważny, wpatruje się w nauczyciela i wsłuchuje się we wszystko, co on mówi, do tego stopnia wyczerpuje się w tym odgrywaniu roli uważnego ucznia, iż ostatecznie niczego nie słyszy". Również "człowiek śpiący jest obezwładniony jako aktor; wobec nagłej konieczności wejścia w interakcję może nie być zdolny natychmiast po przebudzeniu przybrać odpowiedniej pozycji lub odpowiedniego wyrazu twarzy". To zdanie ze 149 strony pokazało, że wchodziło się w aktorskie role już od chwili przebudzenia, czyli gra toczyła się permanentnie przez cały czas codziennej aktywności, która w tej wykładni była teatrem – skrótowo to ujmując: całe życie jest teatralnym występem, gra trwa nieprzerwanie aż do chwili śmierci.

Żebracy byli mistrzowskimi aktorami. Na stronie 153 znalazł się przykład z Paryża, gdzie żebracy grali ludzi cierpiących, schorowanych, kalekich, przy tym mających "umiejętność odpruwania sakiewek i kradzieży", a wieczorem cudownie ozdrawiali po wejściu do meliny "niosąc pod pachą kawał mięsa wołowego (...) nie zapominając przy tym o butelce wina (...) odrzucają kule. Stają się znowu zdrowi i silni, tańczą wszystkie możliwe tańce (...) Czyż może być większy cud niż ten, który można zobaczyć na tym podwórzu, gdzie chromi tańczą i biegają?".

Ksiądz oddzielał swoje życie prywatne od tego, jakie prowadził oficjalnie wobec parafian, czyli prowadził dwie gry wcielając się w dwie różne role. Autor podał przykład z plaży, natomiast obecnie telewizja oraz internet dostarczają nam znacznie więcej informacji o środowisku duchownych i granych przez nich ról – takie wiadomości rzadko mają oddźwięk pozytywny.

Osobny rozdział został powierzony rolom pobocznym, takim jak informatora (w tym renegata, zdrajcy, szpiega), klakiera, wtyczki ( w tym krytykanta lub mądrali), podglądacza, pośrednika i mediatora, służącego, specjalisty-nauczyciela, specjalisty-powiernika, kolegi (który mógł "stoczyć się" lub "zdziczeć").

Autor zasygnalizował praktyki "obronne" oraz "zapobiegawcze", zakłócenia interakcji i sposoby ich usuwania, m. in. poprzez historyjki moralizatorskie oraz opowiadania pouczające (w miejscach pracy), bajeczki (dzieciom). Przytoczył "urągliwą zmowę", której częścią było ukryte poniżanie publiczności, z przykładem dzieci w szkole: pokazywały język do nauczycielki, gdy była odwrócona do nich plecami.

Bardzo interesujący wydał mi się podział sekretów na "wstydliwe", "strategiczne", "wewnętrzne", "powierzone", "nieobowiązujące". Pojawiło się ciekawe stwierdzenie: prawdziwa tajemnica polegała na tym, że nie kryła w sobie żadnego sekretu.

W osobnym rozdziale zajął się sztuką manipulowania wrażeniami, gdzie przykładowo na stronie 247 "Kapłan może poprowadzić uroczyste, wzbudzające lęk przedstawienie, ponieważ nie istnieje żaden uznany sposób zdyskredytowania tego, co robi. Podobnie lekarz czy adwokat wychodzą z założenia, że ich pracy nie powinno oceniać się na podstawie jej rezultatów, lecz stopnia wykorzystania ich fachowych umiejętności, co, rzecz jasna, zdolna jest ocenić tylko grupa koleżeńska".

Według mnie, to było niesamowite dzieło, które w latach pięćdziesiątych XX wieku ukazało nowe spojrzenie na socjologię i również dzisiaj zasługuje na uwzględnienie podczas zajmowania się – ogólnie to ujmując – obserwacją społeczeństwa. Zachwyciłem się "Człowiekiem w teatrze życia codziennego" w którym znalazło się mnóstwo przykładów relacji oraz zależności personalnych i sytuacyjnych. Zawsze lubiłem historię powszechną, więc przedstawione tu stosunki społeczne uzupełniły moją dotychczasową bazę faktów z przeszłości.

Pierwsze oryginalne wydanie – 1956 rok, a poprawione i rozszerzone – 1959 rok.

Erving Goffman (1922 – 1982), amerykański socjolog pochodzenia kanadyjskiego, profesor kilku uniwersytetów amerykańskich, który był zaliczany do przedstawicieli interakcjonizmu symbolicznego. Zwolennik badań jakościowych, stosował przede wszystkim obserwację. To jeden z najważniejszych...