Wydana w mikro nakładzie (630 egz.) książka prezentuje dzieje Kozaczyny prawobrzeżnej w okresie 1676-1714, ze szczególnym naciskiem na ostatnie powstanie kozackie w dziejach Rzeczypospolitej - bunt Samusia i Palija (Paleja). Autor referuje w skrócie czasy kolejnych hetmanów i watażków - od ostatnich hetmanów poddanych Turcji, po tych walczących w czasach Sobieskiego po polskiej stronie (Hohoła, Kunickiego, Mohyły, Hryszki, Samusia). Ostatecznie wojsko zaporoskie JKM likwiduje uchwała sejmowa w 1699. Kozacy nie uznają decyzji o obróceniu ich w chłopów pańszczyźnianych, ale do zbrojnej konfrontacji dojdzie dopiero po kilku latach politycznego lawirowania. W 1702 roku oddziały Palija zdobywają Białą Cerkiew, przez prawie pół wieku centrum polskiej władzy na Prawobrzeżu, urządzając rzezie katolickiej i unickiej szlachty oraz Żydów. Wyprawa pacyfikacyjna wojsk koronnych, litewskich i magnackich odnosi sukcesy (i dokonuje po drodze kilku rzezi),ale zatrzymuje się tuż przed zadaniem finalnego ciosu za sprawą carskiej misji dyplomatycznej. W konsekwencji, korzystając z koszmarnego zamętu, w jaki wpadła Rzeczypospolita po wybuchu wojny północnej, a także z otwartej protekcji Rosji, Kozacy prawobrzeżni przetrwają w mniej lub bardziej autonomicznej formie aż do 1714 roku - pod kontrolą cara.

Podobnie jak w poprzedniej książce Perdenii stopień komplikacji sytuacji politycznej jest wysoki, ale o tym wie każdy, kto czytał choć trochę o wojnie północnej. Dość powiedzieć, że Palij między wybuchem powstania, a śmiercią w roli pułkownika w Fastowie, zaliczył jeszcze kilkuletnie zesłanie na Syberii (został aresztowany przez Mazepę, który obawiał się konkurencji do buławy). W tle większych i mniejszych wydarzeń z terenu Ukrainy jest magnackie wsparcie dla powstania Rakoczego na Węgrzech, wyprawy łupieżcze z Mołdawii na teren Rzeczypospolitej, polskie prośby o pomoc z jeszcze do niedawna wrogiego Krymu, a także wojna domowa Sasa i Lasa, wojna Rosji z Turcją, wyprawy następcy Mazepy - Filipa Orlika itd.

Bardzo ciekawe są informacje o stosunkach polsko-rosyjskich, krążące zwłaszcza wokół nieratyfikowanego przez sejm traktatu Grzymułtowskiego. Perdenia szeroko opisuje wcześniejsze kryzysowe sytuacje, jak np. najazd procarskich Kozaków na pograniczne województwo Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1684, który omal nie doprowadził do zerwania rozejmu. Sporo tu o chęciach ruszenia na Rosję i odzyskania Zadnieprza, Kijowa i Smoleńska, zarówno w trakcie wcale nie takiej popularnej wojny z Turcją, jak i już wtedy, gdy Polskę pustoszyły oddziały szwedzkie. Mimo wydania książki za "głębokiego Gomułki" Perdenia bez ogródek opisuje, jak w Koronie niechętnie podjęto sojusz z Rosją (z kolei na Litwie car miał pewne poparcie) i jak cyniczna była polityka carska, rozgrywająca powstanie kozackie dla zmuszenia Rzeczypospolitej do posłusznego udziału w wojnie ze Szwedami. Zresztą z książki wynika, że Piotr I ani myślał o zwrocie terenów okupowanych przez Rosję w wyniku powstania Palija i właściwie utrzymaliśmy Prawobrzeże głównie dzięki Turcji, która pokonała cara nad Prutem, wymuszając na nim m.in. wycofanie wojsk z granic Rzeczypospolitej.

Autor bazuje na mrówczej pracy w archiwach i dlatego bardzo cenne są tutaj szerokie cytaty ze źródeł, które opisują skomplikowaną sytuację społeczną Ukrainy (ale także w Wielkim Księstwie Litewskim). Oprócz spodziewanego obrazu pospólstwa wyzyskiwanego przez szlachtę i dzierżawców (powodem popularności powstania był sprzeciw wobec pańszczyzny i "obrona" prawosławia przed unią),czytamy tutaj również o podobnym wyzysku po drugiej stronie Dniepru - przez starszyznę kozacką w Hetmanacie. Poznajemy także specyficzną symbiozę między Kozakami a szlachtą, opłacającą zorganizowane bandy w celu najazdów na dwory konkurentów. Po ten oręż sięgali nie tylko magnaci (Sapiehowie),ale również lokalni posesjonaci, w tym kobiety. O tym, że była to broń obosieczna nie trzeba przypominać.

Data graniczna książki to zajęcie Prawobrzeża przez wojska koronne w latach 1712-1714 i trwająca wówczas emigracja pospólstwa i Kozaków na rosyjskie Lewobrzeże na mocy carskiego ukazu. Ponieważ wcześniej zostaje zniszczona również Sicz, po prawej stronie Dniepru powstaje pustka, w której zacznie kiełkować hajdamaczyzna, ale to już inna historia.

Bardzo warto, ta książka mimo nieco dętego tytułu jest trochę lżej napisana niż "Hetman Doroszenko a Polska" tego samego autora.

Wydana w mikro nakładzie (630 egz.) książka prezentuje dzieje Kozaczyny prawobrzeżnej w okresie 1676-1714, ze szczególnym naciskiem na ostatnie powstanie kozackie w dziejach Rzeczypospolitej - bunt Samusia i Palija (Paleja). Autor referuje w skrócie czasy kolejnych hetmanów i watażków - od ostatnich hetmanów poddanych Turcji, po tych walczących w czasach Sobieskiego po...