Obwód VI Okręgu Armii Krajowej Warszawa nie ma, jak dotąd, obszernej monografii, jakich doczekały się inne dzielnice powstańczej stolicy, choćby Mokotów, Stare Miasto czy Ochota. Wprawdzie płk Antoni Władysław Żurowski napisał wspomnienia W walce z dwoma wrogami, które zostały wydane po jego śmierci, ale działaniom zbrojnym na Pradze poświęcił zaledwie 10 stron w książce liczącej ich 247. Straciliśmy więc cenne świadectwo komendanta Obwodu, który był autorem zarówno rzeczowych relacji, znajdujących się w zbiorach Wojskowego Instytutu Historycznego, jak i ciekawych artykułów prasowych. Nie posłużył się nimi jednak w swoich wspomnieniach. Być może miał w planach życiowych inne dzieło, mające na celu ukazanie akcji zbrojnej w dniach 1-6 sierpnia 1944 r. i wysiłku, jaki włożył w organizację przerzutów swoich podkomendnych na lewy brzeg Wisły w drugiej połowie sierpnia. Zebrał na ten temat wiele dokumentów. Widziałem, w jego mieszkaniu w Pruszkowie, m.in. nie publikowany nigdzie list ppłk. Stanisława Kamińskiego ps. „Daniel", z konieczności lakoniczny i z niedomówieniami, informujący o sytuacji w Warszawie.

Chcąc wypełnić powstałą lukę w historii Powstania Warszawskiego podjąłem się napisania tej książki. Nie pretenduje ona do miana monografii przedstawiającej całość wydarzeń. Zdecydowałem się jednak na odtworzenie przeszłości z kilku powodów, w tym osobistych. W latach 1931-1946 mieszkałem na Saskiej Kępie, byłem w Przysposobieniu Wojskowym 36 Pułku Piechoty Legii Akademickiej u kpt. Adama Zachuty, w 1939 r. zgłosiłem się na ochotnika do 8 kompanii III batalionu 336 pułku piechoty broniącego odcinka „Saska Kępa". W czasie okupacji interesy wiązały mnie z Pragą. W 1941 r. jako żołnierz dywersji prowadziłem przez pół roku wywiad na Dworcu Wschodnim. Miałem więc możliwość bardziej dokładnego poznania dzielnicy. W latach 80. zetknąłem się ze środowiskiem kombatanckim tej dzielnicy, będąc gościem na różnych uroczystościach. Ponadto, co dla mnie jest istotne, cieszyłem się przyjaźnią i zaufaniem płk. Antoniego Władysława Żurowskiego, mjr. Henryka Małowidzkiego, mjr. Jerzego Tęsiorowskiego, mjr. Jana Pawlaka.

Praga jest kolejnym tomem znanej serii „Warszawskie Termopile". Znajduje się w niej też wykaz miejsc pamięci wraz ze zdjęciami, opracowany przez Juliusza Powałkiewicza. W książce przypomniałem też tragiczną historię Pragi, gdyż ta część prawobrzeżnej Warszawy była kilkakrotnie niszczona. Ukazałem jej rozwój po 1918 r., a także obronę w 1939 r., by uwypuklić zestawienie sił w latach 1939 i 1944. Pięć rejonów VI Obwodu poszło do szturmu na pozycje niemieckie w dzielnicy stanowiącej zaplecze frontu nasyconego wojskami niemieckimi, w tym szczególnie bronią pancerną. Na nic się zdało bohaterstwo i odwaga powstańców Pragi w walce z miażdżącą przewagą wroga.
Książkę tę poświęcam pamięci por. art. Bronisława Augustyna (poległego 28 września 1939 r),żołnierzom 8 kompanii 336 pułku piechoty oraz moim towarzyszom broni z dywersji, mieszkańcom Saskiej Kępy: ppor. Zbigniewowi Roguskiemu ps. „Tłomacki" (zginął 26 września 1944 r. na Mokotowie),ppor. Januszowi Zalewskiemu ps. „Supełek", znanemu żeglarzowi i olimpijczykowi z 1936 r. (ciężko ranny 1 sierpnia 1944 r. na Stawkach i zamordowany przez Niemców w szpitalu na Woli),ppor. Zdzisławowi Zajdlerowi ps. „Żbik" (poległ w walce z Niemcami 17 maja 1944 r. na ul. Olszewskiej).


Lesław M. Bartelski ps. „Saski"