Malarze w Warszawie czasów Stanisława Augusta…, to – zgodnie z tytułem – rzecz o artystach działających w XVIII wiecznej stolicy. Autorka zaproponowała nowe spojrzenie – po raz pierwszy środowisko warszawskich malarzy epoki stanisławowskiej zostało pokazane w całej swej różnorodności. To rysopis stołecznego milieu, oparty na wiadomościach zaczerpniętych nie tylko z dostępnych opracowań, ale przede wszystkim z dokumentów archiwalnych. Czytelnik dowiaduje się więc, jak wyglądała edukacja artystów, jakie było ich pochodzenie społeczne i narodowe, ścieżki kariery, finanse, czy relacje towarzyskie. Ponieważ koniec stulecia to czas obfitujący w dramatyczne wydarzenia, nie mogło zabraknąć rozważań o postawie artystów wobec wojny polsko-rosyjskiej 1792 roku, a zwłaszcza wobec powstania kościuszkowskiego i ostatecznego upadku państwa.
Za rządów ostatniego polskiego króla w stolicy działało co najmniej 220 malarzy. Marcello Bacciarelli, Jan Piotr Norblin, Bernardo Bellotto, Aleksander Orłowski, czy Jan Bogumił Plersch, to nazwiska znajome szerszej publiczności. Ze zrozumiałych względów ich losy zostały w książce najpełniej opisane. Większość jednak spośród malarzy pracujących w ówczesnej stolicy, to artyści zupełnie zapomniani. Nie zdobyli sławy, często nieznane są ich dzieła. Nic nie wiadomo o ich życiu. Niekiedy tylko skromna adnotacja „malarz” skreślona ręką urzędnika spisującego ludność Warszawy, informuje o istnieniu artysty nieznanego potomności.
Ważnym wątkiem, który towarzyszy nam podczas lektury, jest problem awansu społecznego malarzy – indywidualnego i środowiskowego. Z wolna bowiem, artyści stawali się inteligentami żyjącymi ze swego talentu, a ich zawód zyskiwał autonomię i prestiż. To był długi i żmudny proces, sfinalizowany dopiero w następnym stuleciu. Warto jednak pamiętać, że już za rządów Stanisława Augusta, który dostrzegał konieczność wykształcenia rodzimej kadry artystycznej, malarze osiągnęli wyższą pozycję społeczną.

Z RECENZJI NAUKOWYCH:

Dotychczasowe prace o malarstwie XVIII-wiecznym w Polsce składały się z zestawienia w jednym tomie kilku monografii najważniejszych malarzy. W tej publikacji został odwrócony schemat, z szerokim uwzględnieniem mniej znanych rzemieślników, pod kątem nie tylko socjologicznym, ikonograficznym, ale i artystycznym.

prof. dr hab. Juliusz A. Chrościcki

Aleksandra Bernatowicz w pełni potwierdziła ukazane w swoich wcześniejszych pracach walory merytoryczne i metodologiczne. Do walorów merytorycznych zaliczyłbym inwencję twórczą, dokumentacyjną rzetelność oraz dociekliwość w badaniu źródeł.

prof. dr hab. Andrzej Rottermund