Studia i wyniki badań prezentowane w 10 tomie serii Edukacja małego dziecka – zatytułowanym Wychowanie i kształcenie – kierunki i perspektywy zmian – warunkowane są z jednej strony krytyczną oceną wprowadzanych reform systemu edukacji w Polsce i realizacji kolejnych etapów proponowanych zmian strukturalnych oraz programowych w niższych klasach szkoły podstawowej. Natomiast z drugiej strony – w kontekście zachodzących współcześnie przemian społecznych i kulturowych – są próbą wskazania podstaw pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej oraz ich perspektyw.

Kierując się tymi założeniami, autorzy poszczególnych tekstów wskazują między innymi na kulturowe i poznawcze konteksty pedagogiki wczesnoszkolnej, która – powracając „do korzeni”, do paradygmatów wczesnej edukacji dziecka, do „nieobecnych dyskursów” – powinna reorganizować pracę pedagogiczną z dzieckiem w młodszym wieku szkolnym, interpretowaną w kategoriach pomocy w rozwoju, pomocy wzajemnej oraz kształcenia dla rozwoju.


W obszarze kontekstów kulturowych istotne znaczenie autorzy przypisują:
1) relacji dziecko – kultura – wychowanie, wiążącej sferę kultury z wartościami i osobowym samorozwojem oraz podkreślającej wolność i samookreślanie się (podmiotowość) dziecka;
2) budowaniu poczucia wielowymiarowej tożsamości kulturowej dziecka w perspektywie indywidualnej (podmiotowej) i społecznej (zewnętrznej) w zakresie:
- kondycji Ja;
- koncepcji siebie w świecie;
- kompetencji działań (możliwego kontaktu ze światem i relacji z Innymi);
3) uwrażliwianiu na Innego oraz dostrzeganiu odmienności ludzi innych kultur poprzez między innymi modyfikację funkcjonujących już u dzieci w wieku wczesnoszkolnym stereotypów i uprzedzeń;

4) komunikacji i dialogowi, ponieważ podstawą „bycia” w kulturze własnej i rozumienia innych kultur jest język, będący dla dziecka jednocześnie narzędziem porozu­miewania się z otoczeniem, tworzywem dla działalności twórczej oraz obiektem poznania.


Konteksty poznawcze pedagogiki wczesnoszkolnej ukierunkowują przede wszystkim na:

1) motywy poznawania świata i uczenia się, związane z zaspokajaniem najważniejszych potrzeb dziecka w tym wieku – więzi, tożsamości i samorealizacji, będących podstawowymi wyznacznikami rozwoju tempa, dynamiki i przebiegu jego aktywności poznawczej (w tym twórczej aktywności własnej),umożliwiającej mu ścisły związek z bliższym i dalszym otoczeniem kulturowym, które sprzyja zarazem „budowaniu” reprezentacji własnej osoby – związanej między innymi z zachowaniem własnej tożsamości, utrzymaniem lub podwyższeniem własnej pozycji w społecznym systemie znaczeń;

2) konstruowanie wiedzy w szkole: uczenie się przez dialog i kontakt (między)kulturowy, które implikuje potrzebę innego podejścia do procesu pozyskiwania przez dziecko wiedzy, a zatem przejście od edukacji monologowej do edukacji dialogowej, związanej z tworzeniem znaczeń. Założenie to przekłada się na zmiany w teoriach edukacji, dotyczących takich obszarów, jak: wiedza nauczyciela, wiedza ucznia, komunikowanie się na lekcji oraz planowanie dydaktyczne. Wskazują również na perspektywy rozwoju pedagogiki wczesnoszkolnej, podkreślając znaczenie:



- w zakresie teorii pedagogicznej: promowania paradygmatów „kształcenia dla rozwoju” oraz „współbycia”, w tym skupienia zainteresowań na badaniach podstawowych i stosowanych w sferze tzw. rozwoju kierunkowego dzieci w młodszym wieku szkolnym w kontekście zmieniającego się otoczenia społeczno-kulturowego; powiązania badań i studiów z najnowszymi nurtami filozofii, psychologii, socjologii, nauk o kulturze i innych dyscyplin wiedzy;

- w zakresie praktyki edukacyjnej: przygotowania nauczycieli oraz rodziców poprzez ich pedagogizację do roli przewodników i tłumaczy (między)kulturowych; poszerzenia dotychczasowego obszaru integracji w klasach I–III o integrację:

- wspólnych działań pedagoga i dziecka,
- zespołu klasowego,
- środowisk życia dziecka (domu rodzinnego, grupy rówieśniczej, szkoły),
- ofert edukacyjno-kulturowych (szkolnych i pozaszkolnych).



Redaktorki żywią nadzieję, że kolejny tom z serii Edukacja małego dziecka zainteresuje teoretyków i badaczy pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej, nauczycieli i rodziców, że będzie skłaniał do formułowania nowych pytań w kontekście praktyki edukacyjnej i tym samym umożliwi Czytelnikom dostrzeżenie pełniejszego obrazu współczesnej rzeczywistości społeczno-kulturowej, w której żyje dziecko.

Ewa Ogrodzka-Mazur