Chryzantema i miecz. Wzory kultury japońskiej

Jak Tłumaczka, a także sama Autorka zaznaczyły na początku książki, niniejsza publikacja to plon rozmów Autorki z mieszkańcami Japonii. Z założenia była to próba zrozumienia i przybliżenia Amerykanom, zarówno decydentom
i administracji prezydenta Trumana, jak i zwykłym obywatelom kultury i mentalności narodu, z którym dopiero co przyszło im stoczyć zaciekłą, bezpardonową wojnę. Zadaniem tej publikacji było też pomóc amerykańskim politykom i wojskowym zrozumieć japońskie wartości, a przez to być w stanie umiejętnie nadzorować powrót do normalności w pokonanym i okupowanym kraju. Książka m. in. wyjaśnia, jak i dlaczego Amerykanie zorganizowali okupację Japonii w inny sposób niż miało to miejsce w wypadku Niemiec i Włoch - w sposób dający Japończykom więcej autonomii niż narodom pokonanych krajów Europy.
Publikacja ta jest też ważna z punktu widzenia polskiego czytelnika. O ile bowiem na naszym rynku księgarskim jest sporo książek dotyczących Kraju Kwitnącej Wiśni, o tyle niewiele z nich w sposób tak dogłębny i precyzyjny wyjaśnia kwestie dotyczące japońskich wartości. Również w internecie sprawa ta nie wygląda za dobrze. Np. w polskojęzycznej Wikipedii kompletnie pomieszano pojęcia giri i gimu (moralnego długu możliwego do spłacenia i moralnego długu, którego jednostka nie jest w stanie spłacić, np. wobec rodziców). Na tak kiepskim tle książka Pani Benedict wyróżnia się w sposób ewidentny.
Kolejny walor tej publikacji to zaznaczenie podobieństw i (zwłaszcza) różnic między kulturą Japonii a cywilizacją chińską. Ze społecznego punktu widzenia Japonia na przestrzeni wieków była bliższa Europie niż Chinom jeśli chodzi o dość hermetyczne podziały klasowe. Mało tego, awans społeczny ambitnych jednostek bywał w Japonii nawet bardziej osiągalny niż w wielu kulturach Zachodu. Niemniej w Japonii nigdy nie było tak szerokich sposobności awansu jak w klanowym społeczeństwie Chin, gdzie możliwość zdobycia wykształcenia i awansu związanego z służbą w roli urzędnika (mandaryna) była otwarta dla wszystkich i gdzie przynależności danej jednostki czy rodziny nie określała klasa społeczna, a klan skupiający ludzi o różnej pozycji społecznej, jednak związany pewną solidarnością opartą na pochodzeniu od wspólnego przodka. W Chinach główną barierą mogły być pieniądze (te często pochodziły od społeczności, z której wywodził się kandydat na cesarskiego urzędnika) oraz pracowitość i zapał do nauki, względnie osobiste uzdolnienia. W Japonii natomiast, mimo oparcia systemu biurokratycznego na chińskich wzorach, piastowane urzędy zależały od pochodzenia klasowego, co upodabniało japoński feudalizm do znanego przez wieki z krajów Zachodu (może za wyjątkiem krajów anglosaskich, Niderlandów czy Skandynawii, gdzie pracowity i zdolny człowiek z "gminu" mógł się wybić niczym chiński mandaryn z chłopskim rodowodem).
Czynnikiem, który z kolei wyraźnie różnił Japonię (ale już niekoniecznie Chiny) od kultur Zachodu, był wymóg całkowitego podporządkowana osobie cesarza, a na kolejnych szczeblach władzy - lokalnym zwierzchnikom (daimyo), wreszcie rodzicom. W Chinach cesarz co prawda miał władzę realną, a nie - jak w Japonii - symboliczną (realną do epoki Meiji posiadał szogun, a potem politycy, wojskowi i wielkie koncerny), zarazem jednak musiał liczyć się z utratą "mandatu nieba", np. gdy podwładni uznali, że władca postępuje w sposób sprzeczny z powszechnie przyjętą etyką. Stąd tyle dynastii w dziejach Chin w porównaniu z jedyną, jaką zna historia Japonii. Tu nasuwa się konkluzja, że Chińczycy, podobnie jak ludzie Zachodu, od dawna uznawali istnienie etyki obiektywnej, która w pewnych sytuacjach dopuszczała niepodporządkowanie cesarzowi, zwierzchnikom lokalnym czy też własnym rodzicom, podczas gdy Japończycy, którzy "przefiltrowali" konfucjanizm przez "sito" własnych uwarunkowań społeczno-kulturowych, moralność sprzęgnęli ściśle z wywiązywaniem się przez jednostkę z różnorakich zobowiązań, moralnych długów itd. Wyjątkiem w Japonii było moralne zobowiązanie do troski o własne dobre imię, które mogło popchnąć np. samuraja - wasala do buntu, gdy tenże doznał upokorzenia ze strony zwierzchnika, nawet gdy był nim daimyo - dysponujący ogromną władzą lokalny lider będący z grubsza odpowiednikiem europejskich książąt. Trudno powiedzieć, w jakiej mierze jest to rezultat wpływu kultury Chin z jej dążeniem do "zachowania twarzy", a na ile jest to rys specyficznie japoński.
Nie wiem, na ile książka jest aktualna obecnie i w jakim stopniu przeciętny Japończyk kieruje się gimu i giri w XXI wieku. Niemniej publikacja Pani Benedict to znakomity wgląd w funkcjonowanie japońskiego społeczeństwa na przestrzeni wieków, aż do lat 40-tych ubiegłego stulecia. Książka tym cenniejsza, że napisana przez osobę będącą światowym autorytetem w dziedzinie antropologii kulturowej. Dałbym może i więcej gwiazdek, gdyby Pani Benedict mieszkała w Japonii. Trudno jednak tego oczekiwać od osoby będącej obywatelką kraju, który stoczył z Japonią wojnę, a i wcześniej miał z nią dość napięte stosunki. Niemniej zaraz po wojnie Amerykanie nie mieli żadnych trudności z nawiązaniem dobrych kontaktów z Japończykami, z czego Autorka skwapliwie skorzystała. Książka wyjaśnia też, jak to było możliwe, dlaczego dopiero co pokonani w zaciekłej wojnie Japończycy nie wykazywali wobec Amerykanów żadnej nienawiści czy żądzy zemsty. Ciekawe jest też wyjaśnienie radykalnie odmiennego traktowania przez Japończyków jeńców rosyjskich w wojnie 1904-1905 i jeńców alianckich w czasie II wojny światowej.
P.S. Jeśli chcecie dowiedzieć się więcej o życiu w Japonii w czasie wojny na Pacyfiku, to zdecydowanie polecam Wam "Od Pearl Harbor do Hirosimy" autorstwa francuskiego dziennikarza Roberta Guillaina. Oczywiście, jeśli jeszcze nie czytaliście. :)

Jak Tłumaczka, a także sama Autorka zaznaczyły na początku książki, niniejsza publikacja to plon rozmów Autorki z mieszkańcami Japonii. Z założenia była to próba zrozumienia i przybliżenia Amerykanom, zarówno decydentom
i administracji prezydenta Trumana, jak i zwykłym obywatelom kultury i mentalności narodu, z którym dopiero co przyszło im stoczyć zaciekłą, bezpardonową...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Warto. Żeby zrozumieć, dlaczego Japonia jest taka inna.

Warto. Żeby zrozumieć, dlaczego Japonia jest taka inna.

Pokaż mimo to

Chciałabym powiedzieć, że opieram swoją opinię jedynie na tym, że książkę czytało się niezwykle źle w języku japońskim (w tej wersji zajrzałam do niej po raz pierwszy), ale niestety po próbie zaznajomienia się z nią w języku polskim rezultat był niewiele lepszy. Jestem świadoma faktu, że jest ona polecana jedynie w kontekście badania zjawiska orientalizmu. Rozumiem, że autorka nie była nigdy w Japonii i tak naprawdę to co pisała jest wynikiem jej konsultacji z osobami, które tam mieszkały. JEDNAKŻE..uważam, że to wszystko powinno być gdzieś podkreślone, aby nie wprowadzać czytelnika w błąd. Żeby czytelnik nie uważał treści tej pozycji za jedyną i ostateczną prawdę na temat Kraju Kwitnącej Wiśni.
Daję dwie gwiazdki, ponieważ nawet mając świadomość tego wszystkiego, nie mogłam przebrnąć przez niektóre fragmenty.
Stanowczo nie polecam jako źródła wiedzy na temat Japonii.

Chciałabym powiedzieć, że opieram swoją opinię jedynie na tym, że książkę czytało się niezwykle źle w języku japońskim (w tej wersji zajrzałam do niej po raz pierwszy), ale niestety po próbie zaznajomienia się z nią w języku polskim rezultat był niewiele lepszy. Jestem świadoma faktu, że jest ona polecana jedynie w kontekście badania zjawiska orientalizmu. Rozumiem, że...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

,,Chryzantema i miecz" była jedną z pozycji, którą chciałam przeczytać już jakiś czas temu, a ostatnio stała się moją lekturą na zajęcia z wiedzy o kulturze Japonii.
Do teraz jest dla mnie niepojęte, że właśnie ta książka powstała bez jakiejkolwiek podróży do Kraju Kwitnącej Wiśni. Rozumiem, że sytuacja polityczna na to nie pozwalała, ale autorka wykonała tytaniczną pracę. Ruth Benedict opierała swoje badania na wywiadach z japońską mniejszością czy innych badaniach, jednakże takie zabiegi wcale nie zmniejszają wartości tekstu.
Jednakże, niniejsza książka skłoniła mnie do myślenia. Nie raz, nie dwa przerywałam lekturę, nie zgadzając się z opisywanym podejściem Japończyków. Biorę poprawkę na to, że każda kultura rządzi się swoimi prawami, a od tamtej pory minęło 70 lat. Podoba mi się zestawienie Zachodu i Wschodu na zasadzie kontrastu, ale bez wskazywania, która z nich jest lepsza. Dla mnie, jako Polki; konwencja życia, gdzie ,,wszystko ma swoje określone miejsce", a każdy ma zobowiązania wobec siebie czy innych (których nierzadko nie jest w stanie spłacić) jest niewyobrażalna. Możliwe, że właśnie dlatego, że należę do kręgu Zachodu. Jedyne, co mogłabym wytknąć, to przemilczenie wątku Hiroshimy i Nagasaki. Wspomniano o kapitulacji, ale nie o bombach atomowych - najwidoczniej nie była w stanie tego zrobić ze względu na to, że pisała na zlecenie amerykańskiego rządu.

Podsumowując, pozycja obowiązkowa dla każdego japonisty, dla osób zainteresowanych Japonią czy badacza kultur. Nawet jeśli od pierwszego wydania upłynęło sporo czasu, a pewne zjawiska wydają się nam kontrowersyjne, nadal warto sięgnąć po tę książkę.

,,Chryzantema i miecz" była jedną z pozycji, którą chciałam przeczytać już jakiś czas temu, a ostatnio stała się moją lekturą na zajęcia z wiedzy o kulturze Japonii.
Do teraz jest dla mnie niepojęte, że właśnie ta książka powstała bez jakiejkolwiek podróży do Kraju Kwitnącej Wiśni. Rozumiem, że sytuacja polityczna na to nie pozwalała, ale autorka wykonała tytaniczną pracę....

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Czytając tę książkę, na przemian przechodziłam od myśli „O rany, urodziłam się w niewłaściwym kraju!” do „Chyba jednak nie, dobrze mi tu”.
Liczba zobowiązań, ciążących na przeciętnym Japończyku przyprawiłaby Europejczyka i Amerykanina o zawroty głowy. Japończyk zaś byłby zdziwiony, że ci dwaj z zawrotami głowy mogą przedłożyć szczęście osobiste nad zobowiązania wobec rodziców, przełożonego i pierdyliona innych osób. Szczęście osobiste w naszym rozumieniu zajmuje u Japończyka ostatnią pozycję na liście spraw mało istotnych. Jego życiem rządzą gimu, giri i on (rodzaje zobowiązań), a jeśli obowiązki z nich wynikające skrzyżują się ze sobą, może to skończyć się honorowym samobójstwem.
Wewnętrzne pragnienie, aby „jeszcze i jeszcze” poczytać o Japonii, gna mnie od pierwszej lektury „Shoguna”. A że nie wszystkie marzenia się spełniają, tak i to długo czekało na swoją kolej, bo takie lektury, jakich domagała się moja dusza, nie chciały jakoś stanąć mi na drodze. W pewnym momencie wpadła mi w ręce Joanna Bator i jej „Japoński wachlarz” – fajnie, niby może być, ale to jeszcze nie to. Lektura nie poszła jednak na marne, bo to z niej dowiedziałam się o Ruth Benedict i o tym, że swoją książkę o Japonii napisała, nie będąc w Japonii. Zaciekawiło mnie i połknęłam haczyk.
Okazało się, że czerpiąc wiedzę z literatury pięknej, naukowej, rozmów z zamieszkałymi w Ameryce Japończykami, czy filmów można było napisać tak dobrą książkę, że zyskała uznanie nawet w opisywanym kraju. Ta swoista „instrukcja obsługi” Japończyków powstała na zlecenie rządu amerykańskiego w 1946 r., a jej zadaniem miało być ułatwienie zrozumienia okupowanego narodu. Niechcący pojawił się w niej również ciekawy szkic społeczeństwa amerykańskiego, a to poprzez częste odwoływanie się do zachowania Amerykanów w konkretnych sytuacjach.
Benedict nie napisała o tym, że Japończycy są dziwni (tak w skrócie można określić część lektur, z którymi zetknęłam się wcześniej) – napisała o tym, co składa się na japońską mentalność i z czego to wynika. Zaczęła od wyjaśnienia japońskiego podejścia do walki i niewoli, potem pojawiły się tematy cywilne – wychowywanie dzieci, zobowiązania, aranżacja małżeństw, japoński sposób myślenia. I napisała tę książkę tak ciekawie, bez przynudzania, często odwołując się do konkretnych przykładów, że jej odłożenie przychodzi z trudem.
Pisząc o obcym kraju bez przeprowadzenia bezpośredniej obserwacji, autorka podjęła ryzyko, że taka analiza będzie odbiegała od rzeczywistości. Nic takiego jednak się nie stało, a „Chryzantema i miecz” stała się pozycją, do której w dalszym ciągu, mniej lub bardziej otwarcie odwołują się współcześni autorzy, pisząc o Japonii.

Czytając tę książkę, na przemian przechodziłam od myśli „O rany, urodziłam się w niewłaściwym kraju!” do „Chyba jednak nie, dobrze mi tu”.
Liczba zobowiązań, ciążących na przeciętnym Japończyku przyprawiłaby Europejczyka i Amerykanina o zawroty głowy. Japończyk zaś byłby zdziwiony, że ci dwaj z zawrotami głowy mogą przedłożyć szczęście osobiste nad zobowiązania wobec...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Zaskakująco dobra i przystępnie napisana pozycja, która może zainteresować nie tylko antropologów, miłośników Japonii i studentów japonistyki. Bałam się tej osławionej książki i wyobrażałam ją sobie jako ciężkostrawną, naukową rozprawę. Zupełnie niesłusznie. Nie bez powodu jest to klasyka literatury antropologicznej. Szalenie ciekawa i wciągająca lektura.

Zaskakująco dobra i przystępnie napisana pozycja, która może zainteresować nie tylko antropologów, miłośników Japonii i studentów japonistyki. Bałam się tej osławionej książki i wyobrażałam ją sobie jako ciężkostrawną, naukową rozprawę. Zupełnie niesłusznie. Nie bez powodu jest to klasyka literatury antropologicznej. Szalenie ciekawa i wciągająca lektura.

Pokaż mimo to

Świetnie napisane studium charakteru Japończyków. Niezwykle aktualna nawet pomimo upływu lat i dezaktualizacji pewnych szczegółów oraz zmiany sytuacji, która spowodowała takie, a nie inne rozłożenie akcentów w książce. Obowiązkowa lektura dla wszystkich zainteresowanych Japonią.

Świetnie napisane studium charakteru Japończyków. Niezwykle aktualna nawet pomimo upływu lat i dezaktualizacji pewnych szczegółów oraz zmiany sytuacji, która spowodowała takie, a nie inne rozłożenie akcentów w książce. Obowiązkowa lektura dla wszystkich zainteresowanych Japonią.

Pokaż mimo to

Jeśli ktoś szuka książki o kulturze japońskiej, która byłaby lekkostrawnym przewodnikiem na temat kultury japońskiej to zdecydowanie odradzam. Jest to książka z pewnością wymagająca uwagi i skupiająca się na kulturowym aspekcie tożsamości tego wyspiarskiego narodu.

Jeśli ktoś szuka książki o kulturze japońskiej, która byłaby lekkostrawnym przewodnikiem na temat kultury japońskiej to zdecydowanie odradzam. Jest to książka z pewnością wymagająca uwagi i skupiająca się na kulturowym aspekcie tożsamości tego wyspiarskiego narodu.

Pokaż mimo to

Fascynująca! Wyższy stopień wtajemniczenia w japońską kulturę i mentalność. To nie jest książka o wyświechtanych stereotypach kraju Kwitnącej Wiśni, panoszących się wszędzie, opisywanych tylko w mniej lub bardziej atrakcyjny dla przeciętnego "znawcy" Japonii sposób. I nie zgadzam się w niektórymi opiniami, iż książka napisana jest trudnym i naukowym językiem. Wręcz przeciwnie, mająca być antropologicznym, naukowym studium, jest jak najbardziej zrozumiała i jasna.
Dla wszystkich japonofilów lektura obowiązkowa.

Stron w 2017: 22.835

Fascynująca! Wyższy stopień wtajemniczenia w japońską kulturę i mentalność. To nie jest książka o wyświechtanych stereotypach kraju Kwitnącej Wiśni, panoszących się wszędzie, opisywanych tylko w mniej lub bardziej atrakcyjny dla przeciętnego "znawcy" Japonii sposób. I nie zgadzam się w niektórymi opiniami, iż książka napisana jest trudnym i naukowym językiem. Wręcz...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Mimo całej swojej fascynacji Japonią Zachód długo nie był w stanie przekroczyć bariery, jaką w zrozumieniu tego kraju narzucały mu jego własne uwarunkowania kulturowe i porządek aksjologiczny. Dopiero II wojna światowa i polityczne konsekwencje kapitulacji Japonii wymusiły na zachodnim świecie wysiłek bezstronnego i dogłębnego zbadania źródeł japońskiego myślenia i systemu wartości. Amerykańska antropolog Ruth Benedict na polecenie rządu Stanów Zjednoczonych podjęła się tego zadania, a „Chryzantema i miecz” stanowi owoc jej badań. Oprócz niezwykłej rzetelności i pietyzmu zwraca w niej uwagę wysiłek zachowania bezstronności i powstrzymywanie się od wartościowania nawet w sytuacjach, gdy opisuje ona zjawiska w kulturze Zachodu niewyobrażalne lub nie do przyjęcia.
I choć od czasu napisania tej książki minęło już 70 lat, to pomimo krytyki niektórych jej tez i mimo zmian jakie zaszły w japońskim społeczeństwie, praca ta w dalszym ciągu pozostaje jedną z pozycji fundamentalnych dla zrozumienia japońskiej kultury i sposobu myślenia.

Mimo całej swojej fascynacji Japonią Zachód długo nie był w stanie przekroczyć bariery, jaką w zrozumieniu tego kraju narzucały mu jego własne uwarunkowania kulturowe i porządek aksjologiczny. Dopiero II wojna światowa i polityczne konsekwencje kapitulacji Japonii wymusiły na zachodnim świecie wysiłek bezstronnego i dogłębnego zbadania źródeł japońskiego myślenia i systemu...

więcej

mniej

Pokaż mimo to