Metaforyka astralna w poezji rzymskiej

Jakkolwiek niebo i gwiazdy to jeden z najczęściej występujących tematów w poezji wszelkich czasów, to starożytne epickie poematy dydaktyczne o tematyce astronomicznych zawsze mnie zastanawiały. Dziś byłoby nie do pomyślenia, by o takich naukowych zagadnieniach tworzyć setki wierszy, ale kiedyś czasy były inne i gwiaździste niebo często opiewali poeci epiccy. Taka właśnie sytuacja miała miejsce na gruncie rzymskim, gdzie wiele dzieł całkowicie lub w dużej części poświęcone było gwiazdom, planetom i konstelacjom. Największy wpływ na tę rzymską. poezję astronomiczną wywarł poemat hellenistycznego poety greckiego Aratosa: „Fainomena”. Z siedmiu omawianych w niniejszej pracy dzieł aż trzy są łacińskimi przekładami tego greckiego dzieła. Tymi trzema tłumaczami byli Cyceron, Germanik oraz Awienus. Czwartym omawianym dziełem są „Astronomica” Maniliusza, a pozostałe to poematy Wergiliusza („Georgiki”), Owidiusza („Fasti”) oraz Lukana („Wojna domowa”).

W swojej pracy habilitacyjnej M. Hermann zajął się problematyką poezji astronomicznej, ale opracował bardzo szczegółowy jej wycinek: metaforykę astralną. Niezwykle dokładnie omówił wszystkie przykłady przenośni zastosowanych przez wyżej wymienionych poetów na opisanie gwiazd, ich blasku, ruchu, umiejscowienia na firmamencie (tzw. astrotezja) oraz przyczyny pojawienia się na niebie (tzw. katasteryzmy). Pochwalić należy benedyktyńską pracę Autora, który dogłębnie przebadał wszystkie przykłady astralnej metaforyki wskazując jednocześnie na ich ważną funkcję: poznawczą, ornamentacyjną i emotywną. Choć praca operuje skomplikowaną językoznawczą terminologią z dziedziny badań nad metaforą, te złożone zagadnienia przedstawione są zrozumiale. Może aż za bardzo, gdyż w paru miejscach Autor wręcz na siłę tłumaczy „cytowane wersy nie sugerują, że X, ale metaforycznie oznaczają Y”. To jednak wpływ przyjętej konwencji, bo skądinąd należy też wspomnieć, że niektóre przenośnie są bardzo trudne do zrozumienia i ich wyjaśnienie jest niezbędne dla czytelnika.

Praca ma charakter stricte naukowy i oparta jest o ogromną liczbę prac (jak wiele powstało ich na tak – zdawałoby się – niszowy temat!). Mimo iż tytułowa tematyka jest dość trudna, Autor dobrze wyjaśnia gwiezdne metafory i umie je przedstawić i zinterpretować. Zapewne nie sięgną po to opracowanie czytelnicy niebędący filologami, ale ci ostatni z pewnością się nie zawiodą, ale w sposób pełniejszy zapoznają się z poetyckim warsztatem rzymskich autorów, którzy w astronomicznych poematach prezentowali niesamowitą zgoła inwencję w przedstawianiu gwiazd na firmamencie.

Tomasz Babnis

Jakkolwiek niebo i gwiazdy to jeden z najczęściej występujących tematów w poezji wszelkich czasów, to starożytne epickie poematy dydaktyczne o tematyce astronomicznych zawsze mnie zastanawiały. Dziś byłoby nie do pomyślenia, by o takich naukowych zagadnieniach tworzyć setki wierszy, ale kiedyś czasy były inne i gwiaździste niebo często opiewali poeci epiccy. Taka właśnie...