Morfologia bajki magicznej

Literaturoznawcza gratka nie lada: wydawnictwo Nomos po raz kolejny nas zachwyca. Oto przed nami nowy przekład dzieła, którego pierwsze (rozsypujące się!) wydanie na aukcjach internetowych osiągało ceny wywołujące zawrót głowy - nie tylko u ubogiego studenta, jakim jest bez wątpienia piszący. Chodzi tutaj o pozycję klasyczną przez duże „K” dla współczesnej humanistyki. Jeśli się nią zachwycamy, to jesteśmy w znakomitym gronie: zachwyt ten stał się udziałem takich postaci jak Mircea Eliade czy Claude Levi-Strauss. Praca ta, o treści czarującej w równym stopniu, co tytuł, to opublikowana pierwotnie w 1928 roku „Morfologia bajki magicznej”, autorstwa rosyjskiego folklorysty, Władimira Proppa.

Uczony podjął w niej próbę wydestylowania z analizowanych przez siebie bajek magicznych uniwersalnego modelu takiej bajki. Dokonał tego za pomocą pionierskiej metody: zamiast koncentrować się na nieskończonym zróżnicowaniu treściowym tej formy narracyjnej, należy, powiada Propp, skupić się na jej strukturze. Jak się okazało, ku wielkiemu zdziwieniu badacza, struktura ta jest zawsze taka sama. Rosjanin wyróżnił trzydzieści jeden powtarzających się „funkcji”, jakie pełnią postaci występujące w bajce. Nawet jeśli owe funkcje nie występują wszystkie razem, to są rządzone każdorazowo pewną prawidłowością chronologiczną.

Dostajemy zatem do rąk księgę traktującą o regułach rządzących bajką magiczną. Jedną z oczywistych konsekwencji analiz Proppa jest coś, co powinno zachwycić wszelkich adeptów sztuki pisarskiej: dostajemy przepis na to, jak samemu napisać bajkę.

Póki co, zdradzić mogę tylko tyle, że dobrze by było, gdyby bajka magiczna rozpoczęła się od „odejścia” jednego z członków rodziny bohatera bądź samego bohatera (daleka podróż, wyjście do lasu, do pracy czy na wojnę itp),a zakończyła czymś w deseń wesela i intronizacji głównej postaci. A byłoby w ogóle znakomicie, gdyby pomiędzy znalazło się owych dwadzieścia dziewięć innych „funkcji”, odegranych przez występujące w nich bohaterów. Ale na czym dokładnie miałoby to ostatnie życzenie polegać – tego już w tym miejscu nie zdradzę.

Dodam na koniec, że jednym z wielu wielkich czytelników dzieła Proppa, czerpiącym z tej publikacji pełnymi garściami, był sam mistrz Italo Calvino. Czy ktoś sobie przypomina, od czego zaczyna się i na czym kończy przeuroczy utwór Włocha „Wicehrabia przepołowiony”? Jeśli nie, to podpowiedź powyżej.

Tomasz Wiśniewski