Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Wbrew nazwie nie jest monografia NSZ, a garść wspomnień i przemyśleń szefa sztabu Narodowych Sił Zbrojnych. Najistotniejsza część „O NSZ” to opis „manewrów zjednoczeniowych” polskiego podziemia. W relacji Żochowskiego to niestety smutna opowieść, w której ludzkie ambicje i uprzedzenia, a jak sugeruje miejscami autor, być może i coś gorszego uniemożliwiło sprawną współpracę. Ze względu na charakter udziału Żochowskiego w wojennej partyzantce, nie ma tu opowieści z pierwszej ręki o bitwach i potyczkach. Opis najważniejszych autor poznał dzięki relacjom podkomendnych i umieścił w książce w formie zwięzłych raportów i krótkich charakterystyk dowódców oddziałów. Jest kilka ciekawostek, m.in. o tym, że NSZ-owcami byli m.in. Żydzi zbiegli z gett, Rosjanie z obozów jenieckich i Gruzini, dezerterzy z oddziałów Własowa. To co jednak zostanie najdłużej w pamięci to świadectwo, że udział poszczególnych członków podziemia w konkretnych, często wrogich sobie organizacjach, to najczęściej była kwestia przypadku, przelotnej znajomości lub po prostu miejsca zamieszkania, a nie świadomych politycznych wyborów . Stąd, a nie z politycznej mapy Polski, brała się zadziwiająca „regionalizacja” poszczególnych organizacji, w tym największej, czyli Armii Krajowej. Żochowski obala mit sprawności organizacyjnej polskiego podziemia. Nawet największe operacje, takie jak Powstanie Warszawskie, to niestety było pospolite ruszenie, zupełnie nieprzygotowana irredenta. Siłą relacji Żochowskiego jest również opis okresu powojennego. Kapitulacja Niemiec zastała go we Włoszech i właśnie opis przegranych wśród wygranych jest najbardziej przygnębiający. Ze względu na praktyczną nieobecność tej kwestii w polskiej historiografii, warto sięgnąć po pozycje Żochowskiego nawet dla tych kilkunastu stron.