Poeta, prozaik i eseista, autor wielu utworów literackich dla dzieci i młodzieży. Studiował na Uniwersytecie Warszawskim oraz na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu. W 1982 roku otrzymał doktorat na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Należał do założycieli grupy "Wierzbak" (1956).
Pracował jako kierownik artystyczny klubu "Od Nowa" (1958 - 1962), kierownik literacki Teatru "Marcinek" i Teatru Polskiego oraz redaktor radio i telewizji polskiej.
Współpracował z wieloma pismami "Nurt", "Arkusz", "Teatr" oraz "Gazeta Wyborcza" i inne.
Wśród bogatego dorobku literackiego wymienić należy: tomiki poezji: "Niepogoda" (1957), (nagrodzony), "Ballada dziadowska" (1973), "Kamyki Dawida" (1991), "Czucie i wiara" (1993), oraz powieści i zbiory opowiadań: "Gniazdo na chmurze" (1970), "Wianek z baranich kiszek" (1976), "Po nocy noc" (1980), "Węzeł" (1996), eseje i szkice literackie: "Lekcje u Iłłakowiczówny" (1986), "Krzyk i ekstaza" (1989).
Twórczość Józefa Ratajczaka była wielokrotnie wyróżniana i nagradzana.
Otrzymał m.in.: Nagrodę Młodych Miasta Poznania (1960), Nagrodę im. S. Piętaka (1971), Nagrodę im. J. Kasprowicza (1976), Nagrodę im. W. Reymonta (1985).
"Romantyczni kochankowie" 1989, "Umrzeć z miłości" szkice o romansach młodopolskich. 1999, "Zgasły brzask epoki" 1980.
