Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Do najciekawszych pytań natury naukowej, które można sobie zadać, zaliczyłbym problem istnienia życia poza Ziemią. Postęp w badaniach planet poza Układem Słonecznym (nazwanych egzoplanetami) dokonany w ostatnim ćwierćwieczu sprawia, że to pytanie nie jest już abstrakcyjną spekulacją czy tematem powieści SF. Astrofizyka planetarna jest obecnie jedną z najbardziej obiecujących i najdynamiczniej rozwijanych się interdyscyplinarnych nauk. W poszukiwaniu obiektów dających szansę na warunki do życia, zaangażowani są biofizycy, chemicy czy geologowie. Setki odkrytych egzoplanet prześwietlana jest pod każdym możliwym kątem. Stosowane techniki pozwalają wykrywać subtelne zjawiska i spekulować o światach odległych od nas o setki lat świetlnych. Ogromne naziemne teleskopy o zwierciadłach przekraczających 10 metrów i najnowocześniejsze orbitalne obserwatoria (Kepler i Spitzer) przesuwają granice badawcze i przenoszą naukowców w rejony dotąd nieosiągalne. Polski flagowy projekt OGLE, który wprost wykorzystuje ustalenia teorii względności, również wydłuża listę znanych planet. „Fabryka planet. Planety pozasłoneczne i poszukiwanie drugiej Ziemi” astrofizyczki Elizabeth Tasker jest pod kilkoma względami unikatem na polskim rynku wydawniczym. Ujmuje w sposób kompleksowy problem poszukiwania egzoplanet, dając wgląd w bardzo aktualny stan badań (na koniec 2016). Autorka zgrabnie we wstępie opisała ogólne metody poszukiwania planet i obecny stan wiedzy o dynamice i historii naszego Układu Słonecznego. Rozumienie tego najbliższego nam otoczenia, uległo licznym zmianom właśnie w wyniku zdobytej wiedzy o innych układach planetarnych. Przez setki lat znaliśmy zaledwie jeden układ planet krążących wokół gwiazdy. Teraz nasza wiedza dotyczy setek takich konfiguracji. Tasker pokazuje, że sporo rzeczy, które wydawały się niemożliwe, realizuje się w kosmosie. Planety mogą zmieniać się kolejnością na orbitach, mogą tracić gazowe otoczki przemieniając się z ‘jowiszopodobnych’ w ‘ziemiopodobne’. Naturalne satelity gwiazd mogą zsynchronizować okres obrotu z okresem obiegu i stale być skierowanymi do gwiazdy centralnej jedną połową. W efekcie część planety może mieć temperaturę -100 stopni, a inna +1500. Sporo miejsca autorka poświęciła na przedyskutowanie kilkunastu najbardziej spektakularnych układów planetarnych. Zdumiewająca jest chociażby planeta 55 Cancri e, której atmosfera może być cyjanowodorowa, może zawierać diamenty i zachowywać się bardzo 'nieziemsko' (str. 174-177) . Każdy przykład jest wybrany w sposób bardzo przemyślany, tak by pokazać różne możliwe warianty 'innych światów'. Wszystkie budują dość spójną wizję możliwości realizowanych w kosmosie. Ostatnie rozdziały zmierzają do punktu kulminacyjnego, czyli do dyskusji nad możliwością życia w kosmosie i naszych ludzkich szansach na jego odkrycie. Tasker fachowo opisuje w nich, czego nowego w obserwacjach powinniśmy się spodziewać w najbliższej przyszłości, jakie warunki muszą spełniać planety, by życie (w wersji nam znanej) mogło zaistnieć. Przy okazji świetnie nakreśliła aktualny stan rozumienia obiegu gazów i ciepła w ziemskiej atmosferze (brawurowy opis efektu cieplarnianego na str. 287-290),a następnie odniosła tę wiedzę do egzoplanet już odkrytych. Książka napisana jest prostym językiem, choć pewne fragmenty (szczególnie podane w pierwszej części przybliżającej zmienność dynamiczną orbit planetarnych) są nieco bardziej wymagające. Na szczęście jest pomocny słowniczek wyjaśniający kluczowe pojęcia. Tasker bardzo pilnuje, by jasno oddzielać aktualny stan badań od bardzo prawdopodobnych spekulacji, a te od zwariowanych koncepcji naukowców. Przy okazji dokonuje kilku ciekawych spostrzeżeń, które zainteresują fanów SF. Przedyskutowała kilka literackich i filmowych wizji układów planetarnych. W szczególności pewien układ planetarny przypominający 'gwiezdnowojenne' Tatooine (str. 219-221). Opis możliwości istnienia planet w układzie alfa Centauri z kolei powinien dać do myślenia fanom fantastyki Cixin Liu (str. 165-169, 213-219). Sporo z wyobraźni pisarzy należy po prostu brać z dużym dystansem. Ponieważ "Fabryka planet" wpisuje w szerszy kontekst nasze istnienie, taki nieosiągalny nauce obserwacyjnej 30 lat temu, to warto po lekturę sięgnąć. Pasjonaci podróży międzygwiezdnych, eksploracji innych światów, fantastyki i wizji zasiedlania obcych słońc dostaną fachowe ramy, w których porusza się nauka. Dodatkowo pojawia się kilka polskich akcentów. Tasker szeroko relacjonuje odkrycie Wolszczana (str. 178-198) oraz polski projekt poszukiwania planet metodą mikrosoczewkowania grawitaczjnego - OGLE (str. 212-214). Szkoda, że nie pada nazwisko nieżyjącego już twórcy tej metody profesora Paczyńskiego, jednego z najsłynniejszych XX-wiecznych polskich astronomów. Gorąco polecam wszystkim. Może nie jesteśmy jednak sami w tym Wszechświecie?