W czasie lektury „Kucając” w świadomości czytelniczej odbiorcy obeznanego z prozatorskim dorobkiem beskidzkiego pisarza pobrzmiewają echa „Dukli”, „Jadąc do Babadag”, „Fado” czy „Grochowa”. I nic w tym dziwnego, bowiem większość tekstów składających się na „Kucając” stanowią selektywnie dobrane fragmenty jego najlepszej afabularnej prozy, ściśle stematyzowane wokół zagadnienia, którym w literaturoznawstwie w ostatnich latach zwykła się zajmować ekokrytyka, mówiąc najprościej – strategia lektury i metodologia jej badań wysuwająca na pierwszy plan relację pomiędzy istotami ludzkimi a środowiskiem naturalnym. Cieszę się z tej skromnej pod względem objętościowym książki również dlatego, że namysł pisarza nad przyrodą, obecny przecież w jego twórczości od „Białego kruka” począwszy, zazwyczaj – że tak powiem – znajdował się na drugim miejscu, przytłumiony przez wykładnię tematów dla Stasiuka typowych i z pozoru ważniejszych: wielowarstwowych, quasi-reportażowych, podszytych melancholią refleksji nad Europą Środkową, czy współzależności pomiędzy pamięcią, wyobraźnią i przestrzenią.

Stasiuk nie potrzebuje epickiego rozmachu (rzadko go zresztą potrzebował), aby dotknąć sedna, by wskazać to, co istotne i godne pogłębionego namysłu. Sztafaż interesującej nas książki stanowi otaczająca nas przyroda. I bardzo istotne, by pamiętać, że nasza – co również akcentuje pisarz – z nią relacja rzadko by(wa)ła nieskażona. Innymi słowy, nie mamy powodów, by czuć się niewinnie w stosunku do sarny, jaskółki, owiec czy bezdomnych psów, bo niejedno wobec zwierząt mamy na sumieniu. Pod tym względem wymowa ostatniej książki Stasiuka zbliża ją w jakimś stopniu do „Momentu niedźwiedzia” Olgi Tokarczuk.
W „Kucając” czytamy o zachwycie nad oszronionymi i pokrytymi warstwą lodu drzewami, bezszelestnie spadającymi liśćmi, spływającym śniegu, szaroburym obliczu nadchodzącej wiosny, monotonnym, ale i urzekającym horrorze przyrody. Otrzymujemy także niemal filozoficzny namysł nad życiem owcy (tytułowy fragment; bo przecież los zwierząt takiego zastanowienia jest godzien), dostajemy literackie sprawozdanie z choroby kota (znakomite opowiadanie „Wasyl”), wzruszający zapis zdychania psa („Suka”, wydana wcześniej nie tak dawno, bo w 2012 roku w „Grochowie”; w moim odczuciu bezbłędnie przywodząca Kunderowski wątek związany z psem Kareninem z „Nieznośnej lekkości bytu”), czytamy o zderzeniu dzikiego z oswojonym oraz o wpisanej w prawa natury brutalności i śmierci. Stasiuka od zawsze interesowało skonfrontowanie świadomości z bezkresem przestrzeni. I tej dzikiej beskidzko-bieszczadzkiej przestrzeni mamy w „Kucając” pod dostatkiem, dochodzi tutaj także do głosu – rozwijany również we „Wschodzie” – problem mineralizacji materii, powrotu próchniejących, rozpadających się ciał do natury w odwiecznym jej cyklu.

Nasz – jak Stasiuk go nazywa – środkowoeuropejski spleen również związany jest z podporządkowaniem się człowieka przyrodzie. Innymi słowy na tożsamość Europejczyków z naszej części kontynentu w przeświadczeniu autora „Dziewięciu” wpływa przyroda, która bynajmniej nie czyni z ludzi korony stworzenia, lecz smutną aberrację. I za tego rodzaju konstatacje cenię go najbardziej. Stasiuk nie tylko w tym stwierdzeniu podmywa z gruntu wątłe (chyba tylko dla niektórych) ludzkie przeświadczenie na temat naszej wydumanej wyjątkowości w świecie pojętym jako pewna całość. Bo przecież jesteśmy zwierzętami, chociaż ze wszystkich sił staramy się o tym zapomnieć. (…) A jesteśmy bydlętami i czasem powinniśmy zakosztować ciszy i samotności. Takiej, jakiej doświadcza zwierzę, które nie wie, że się narodziło, i nie wie, że umrze. Staje o świcie naprzeciw świata i nie ma pojęcia, że ktoś oprócz niego jeszcze jest. Tej konstatacji pochodzącej z ostatniego tekstu zatytułowanego „Wcześnie” komentować chyba nie trzeba. Uważam ją za idealne podsumowanie. Nic dodać, nic ująć.

Justyna Anna Zanik