UKRYTY W CIEMNOŚCI

Ciche kroki, szczekanie psa, szelest zarośli, jęk drewnianego parkanu, metaliczny szczęk ogrodzenia, zduszony oddech.

Stłumiony wystrzał. Głuche uderzenie.

Dwanaście morderstw. Pięćdziesiąt gwałtów. Blisko 120 włamań. Dekady poszukiwań, kilometry przebytych dróg, milion niewiadomych. I jedna książka.

Golden State Killer obserwował domy i włamywał się do nich po zmroku. Obudzone ofiary oślepiał światłem latarki i groził im bronią. Najpierw atakował samotne kobiety, później przeszedł do par. Zdarzało się, że świadkami zbrodni były dzieci.
Włamywacz, gwałciciel, morderca działający na terenie północnej i południowej Kalifornii w latach 70. i 80. Policja znalazła na miejscu zbrodni jego DNA, ale nigdy nie powiązano go z żadną osobą. Podejrzani pojawiali się i znikali, pula rosła i malała. GSK pozostał nieuchwytny przez blisko czterdzieści lat. Aż do teraz.

HISTORIA OBSESJI I POSZUKIWAŃ MORDERCY Z GOLDEN STATE

W nocy nie mogłam zmrużyć oka. Miałam wrażenie, że moje zmysły nieznośnie wyostrzyły się, każdy dźwięk wybrzmiewał z siłą wystrzału, każdy szelest niepokoił, każdy błysk światła kojarzył się z włączoną latarką. Jak zasnąć, gdy masz wrażenie, że ktoś cię obserwuje? To absurd, bo rozsądek podpowiadał, że nikogo tam nie ma, że przecież mieszkasz w kilkupiętrowym budynku, więc jak ktoś miałby wejść przez okno? To dobre pytania i racjonalne odpowiedzi powinny mnie uspokoić, ale jedno spojrzenie na szafkę nocną wskazało winowajcę – książkę McNamary. Sprawa GSK paraliżuje rozsądek. Jak słusznie zauważono w I’ll Be Gone in the Dark, większość morderców atakuje w pewnego rodzaju odosobnieniu – boczne drogi, lasy, wabią swoje ofiary do dobrze znanych im miejsc, które mogą kontrolować. Morderca z Golden State wkradał się w nocy do domów, gwałcił i mordował. Robił to wielokrotnie, często na stosunkowo niewielkim obszarze. Terroryzował pojedyncze osoby, jak i całe rodziny. Umykał sąsiadom i detektywom. Uderzał tam, gdzie czujemy się najbardziej bezpiecznie, żerował na przekonaniu, że po przekręceniu klucza w zamku, świat zostaje po drugiej stronie progu. I’ll Be Gone in the Dark mrozi krew w żyłach i działa na wyobraźnię jak mieszanka Minduntera, Manhunt: Unabombera i Making a Murderer, karmiąc się wciąż rosnącym uwielbieniem dla thrillerów i true crime (do którego niedługo dołoży swoją cegiełkę – HBO zakupiło prawa do serialu dokumentalnego [1]). To książka, od której nie sposób się oderwać, nawet mimo zastraszającej ilości informacji. Historia, która rozpoczyna się w latach 70. i 80. i trwa aż dotąd, do 2018 roku, nie tylko opisuje działalność seryjnego mordercy, ale śledzi też rozwój nauki, która, jak wierzyła autorka, pomoże go schwytać, i jednocześnie zatrzymuje w czasie obraz amerykańskiego przedmieścia. Śledztwo i nauka przeplatają się z ludzkim życiem i dramatami ukrytymi w czterech ścianach domów i niepowtarzalnym klimatem ówczesnej Kalifornii. Przyznaję, natłok nazwisk, miejsc, dat, rozbudowane odwołania do zagadnień kryminalistyki i kryminologii oraz powracanie do różnych etapów śledztwa sprawiają, że lektura I’ll Be Gone in the Dark stawia przed czytelnikiem wyzwanie. Żmudne śledztwo przelewa się czasem na karty książki, co nie ułatwia czytania, tak samo jak zaburzona w niektórych miejscach chronologia. To są dwa najpoważniejsze (i jedyne) elementy, które sprawiają, że tytuł nie otrzyma ode mnie najwyższej możliwej oceny. Ilość informacji tłumaczy fakt, że sprawa Golden State Killer złożona jest z trzech osobnych śledztw, dotyczy setek pokrzywdzonych i rozciąga się na całą Kalifornię, podlegając różnym organom. Podobnie można wytłumaczyć uporczywe powracanie do niektórych elementów – wraz z rozwojem kryminalistyki oraz pojawieniem się Internetu, śledczy zyskiwali dodatkowe narzędzia i mogli analizować dowody pod nowymi kątami. Fantastyczne pióro McNamary przeprowadza nas przez cięższe ustępy, podsycając zaciekawienie i zmuszając do przewracania kolejnych stron; wady, które wymieniłam, zostały zrodzone również przez smutne okoliczności i muszę przyznać, że trudno podejść mi do nich z całkowitym obiektywizmem. Michelle niespodziewanie zmarła w trakcie pisania I’ll Be Gone in the Dark, książkę dokończyli jej najbliżsi współpracownicy, korzystając z artykułów, policyjnych akt, gotowych rozdziałów, notatek i transkrypcji wywiadów. Można sobie tylko wyobrazić, jak niezwykły byłby to tytuł, gdyby autorce było dane go dokończyć, skoro już w takiej formie jest świetny.

McNamara oddaje głos ofiarom, świadkom, zawodowym i amatorskim śledczym, a także… sobie. Nie znika z tekstu, staje się bohaterką tak samo jak oni, dzieląc się osobistymi anegdotami i świadomie „spowiadając się” ze swojej obsesji oraz zwątpienia, które nierzadko jej towarzyszyło. Fascynacja true crime, która wyrosła z nierozwiązanego morderstwa dziewczyny z sąsiedztwa, którą znała nastoletnia Michelle, stała się jednocześnie jej powołaniem - i końcu obsesją, gdy napotkała cold case związany z mordercą, któremu później nadała miano, teraz znane na cały świat - Golden State Killer. Można by się zastanawiać, czy taka wyraźna obecność autorki nie zaszkodzi prowadzonemu przez nią śledztwu, czy jej zaangażowanie nie wpłynie na odbiór historii, ale z pełnym przekonaniem mogę powiedzieć, że oprócz tytanicznego wysiłku przy gromadzeniu informacji, piekielnej inteligencji, determinacji i zdolności dedukcji oraz talentu pisarskiego, osobowość Michelle jest tym, co stanowi o wyjątkowości I’ll Be Gone in the Dark. To ona związuje ładunkiem emocjonalnym czytelnika wraz ze śledztwem. Oczywiście współczujemy ofiarom, przeraża nas i budzi wściekłość działanie mordercy, frustrują popełniane przez policję błędy, ale jawna obecność autorki nadaje książce jeszcze bardziej ludzki wymiar. To nie jest beznamiętna relacja z pola walki, suchy zapis faktów. Autorka podąża śladami GSK, wertuje niekończące się stosy akt, rozmawia, obserwuje, koresponduje z użytkownikami forów dla detektywów-amatorów, szuka nowych informacji, tworzy hipotezy. Wierzy w potęgę nauki i researchu. Poświęca kolejne ustępy na próby stworzenia portretu mordercy, na wejrzenie w jego psychikę. Coraz mocniej zanurza się w ciemności, w której ukrywa się morderca z Golden State. I ma tego świadomość. Absolutną rewelacją są anegdoty o chłopcu i kocie czy odtwarzaniu zbrodni, które przytacza autorka, a które po części stają się punktem wyjścia do powracającej refleksji na temat mroku, z którego czerpią zarówno zabójcy, jak i ci, którzy próbują ich powstrzymać. Ta płaszczyzna wzbogaca historię mordercy z Golden State, udowadniając, że dobro i pragnienie sprawiedliwości mogą przetrwać lata, a niektórzy są dla nich gotowi wkroczyć w głąb koszmaru.

Gdy dotarłam do końca książki, byłam bliska łez. Z ulgi, że do całej tej pracy sprawiedliwość dopisała swoje postscriptum. Z nadzieją, że ci, którzy przetrwali, odnajdą teraz choć trochę spokoju. Z żalu, że Michelle tego nie doczekała. Z przeraźliwego smutku, że świat stracił tak niesamowitą osobę.

POSTSCRIPTUM

"Pewnego dnia, już niedługo, usłyszysz samochód zatrzymujący się przed twoim domem i gasnący warkot silnika. Usłyszysz kroki przed drzwiami. Zadzwoni dzwonek. (…)
To będzie twój koniec.
„Zamilkniesz na zawsze, a ja zniknę w ciemności.” zagroziłeś kiedyś swojej ofierze.
Otwórz drzwi. Pokaż swoją twarz.
Wyjdź do światła."[2]

Igła w stogu siana szukana w ciemności.
Michelle McNamara prawie ją znalazła.

"Nie dbam o to, czy akurat ja go schwytam. Chcę tylko, by na jego nadgarstkach zacisnęły się kajdanki, a za plecami zatrzasnęła się więzienna krata."[6]

_______
1] Informacje o serialu: http://deadline.com/2018/04/michelle-mcnamara-ill-be-gone-in-the-dark-true-crime-book-docuseries-hbo-1202360109/
2] I’ll Be Gone in the Dark, Michelle McNamara, str. 328, tłumaczenie własne
3] Michelle zmarła 21 kwietnia 2016 roku, a 25 kwietnia 2018 roku prokurator okręgowy Anne Marie Schubert ogłosiła na konferencji prasowej, że zatrzymano podejrzanego w sprawie.
4] Dla zainteresowanych, polskojęzyczne artykuły na temat:
Wprost: https://www.wprost.pl/swiat/10120459/slynny-golden-state-killer-zlapany-byly-policjant-odpowie-za-12-morderstw-i-45-gwaltow.html
TVN: https://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/kalifornia-zatrzymano-podejrzanego-o-seryjne-morderstwa-w-latach-70-i-80,832473.html
Materiał Niediegetyczne na YT: https://www.youtube.com/watch?v=p3IT8f3kEQg
I garść anglojęzycznych:
Oryginalny artykuł Michelle będący podstawą książki: https://archive.li/20171020222155/http://www.lamag.com/longform/in-the-footsteps-of-a-killer/
Strona Michelle: http://truecrimediary.com/
Guardian: https://www.theguardian.com/us-news/2018/apr/26/golden-state-killer-dna-genealogy-websites
Relacja kobiety, której matka została zamordowana przez GSK: https://www.goodhousekeeping.com/life/a19515171/golden-state-killer-survivor-interview/
Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/Golden_State_Killer
Czteroodcinkowy materiał o GSK na Investigation Discovery: https://www.investigationdiscovery.com/tv-shows/golden-state-killer-its-not-over/
Crimefeed: http://crimefeed.com/2018/04/golden-state-killer-suspect-arrested-police-to-announce-capture-of-joseph-james-deangelo/
5] Tweet Jensena:
https://twitter.com/Billyjensen/status/989130609737035779
6] I’ll Be Gone in the Dark, Michelle McNamara, str. 318, tłumaczenie własne

UKRYTY W CIEMNOŚCI

Ciche kroki, szczekanie psa, szelest zarośli, jęk drewnianego parkanu, metaliczny szczęk ogrodzenia, zduszony oddech.

Stłumiony wystrzał. Głuche uderzenie.

Dwanaście morderstw. Pięćdziesiąt gwałtów. Blisko 120 włamań. Dekady poszukiwań, kilometry przebytych dróg, milion niewiadomych. I jedna książka.

Golden State Killer obserwował domy i włamywał się...