Teatr zwany życiem odsłonił przede mną kurtynę a moim oczom ukazał się mały wycinek ogromnego zbioru "Komedii ludzkiej". Swym paryskim dowcipem ujęła mnie rasa wykwintnej literatury. Zjednała śmiechem przez łzy, zauroczyła dobrym smakiem i subtelnymi błyskami rzucanymi przez prowincjonalnego dandysa. Scena na której umieścił swych bohaterów Honoriusz Balzak, aż skrzy się od mozaiki charakterów, dźwigających na swoich barkach sławę Paryża i małomiasteczkowość Angoulême. Szlachetna wiara nazwana złudzeniem uświadomiła mi, jak wielkie trzeba mieć szczęście aby zaistnieć pośród ludzi spragnionych cudzych pieniędzy i sławy. Mało tego, ukazała potrzebę ogromnej odwagi niezbędnej do tego, żeby wypłynąć na zdradzieckich wodach intryganckiego świata. To komedia i dramat spotkały się w tych niespokojnych zakątkach francuskiej literatury i w jednym dziele pokazały skomplikowaną maszynerię egzystencji.

"Stracone złudzenia" są tak wielką zabawą słowem pisanym, jak potężna jest w nich porcja emocji. To ciernista droga dla geniuszy pokroju Lucjana Chardona. Stanowią połączenie wysokiej inteligencji emocjonalnej z mętnym dnem różnic klasowych. Dzięki tym niemożliwym do przebycia społecznym progom, Balzak czyni głębokie analizy. Rozkłada na czynniki pierwsze wszelkie zależności, wynikające z istnienia ludzi bogatych i biednych, naiwnych i pewnych siebie, chciwych i gotowych do poświęceń. Poświęca dużo czasu ofiarom nielitościwych barier, jest w stanie co chwilę wywołać modne w tamtych czasach omdlenie. W atmosferze pisanych przez damy chłodnych bilecików, wznosi się na wyżyny słowa tworzonego prozą. Balzak jest królem manier nawet wtedy, kiedy musi się zmierzyć z bagnem zdrady.

Na początku chciałem porównywać Stendhala do Balzaka. Myślałem o tym, żeby za pomocą przeciwieństw ukazać, który z nich dzierży palmę francuskiej literatury tego samego okresu. Jednak doszedłem do wniosku, że ci pisarze wzajemnie się uzupełniają, jedynie malując innym odcieniem te same kolory ludzkich charakterów. Spotkamy u nich podobne emocje, te same żądze zawiadujące losami spragnionych władzy i sławy. Stendhal może tylko stawia nieco większy nacisk na wrażliwość zagubionych amatorów rozgłosu, gdy Balzak na chłodno i metodycznie potrafi opisać piękno błyszczącego świata. Honoriusz Balzak to rozpływający się w szczegółach analityk a Stendhal jest romantykiem u którego ruiny marzeń może bardziej wystrzelają w niebo.

Czytając "Stracone złudzenia" trzeba się przygotować na obecność paryskiej cyganerii, na której przykładzie można podejrzeć mechanizmy zarządzające rynkiem prasy i księgarni. Warto też wtedy zadać pytanie o sumienie. Czym jest ten balast dla ludzi z pierwszej połowy XIX wieku, dla wszystkich pragnących przejścia z nędzy do dostatku. Zaglądając do głębi dziennikarskiego życia, francuski pisarz łapie swoich bohaterów na lep pochlebstw i roztacza przed nimi rozkosze dandysowskiej zabawy. Im więcej się ich złapie w sieci utkane z intryg, tym mocniejszych upokorzeń będą musieli doznać ci próżni ludzie. Czy szlachetna inteligencja oprze się pokusom arystokratycznych salonów? Czy piętno geniuszu wygra z miałkością ludzkich słabości? Sami się przekonajcie nie zważając na opasłe tomiszcze powieści Honoriusza Balzaka.

Teatr zwany życiem odsłonił przede mną kurtynę a moim oczom ukazał się mały wycinek ogromnego zbioru "Komedii ludzkiej". Swym paryskim dowcipem ujęła mnie rasa wykwintnej literatury. Zjednała śmiechem przez łzy, zauroczyła dobrym smakiem i subtelnymi błyskami rzucanymi przez prowincjonalnego dandysa. Scena na której umieścił swych bohaterów Honoriusz Balzak, aż skrzy się od...