Po niemal trzech dekadach od premiery do rąk czytelnika trafia wznowienie jednej z wcześniejszych prac Zygmunta Baumana poświęcone pojęciu kultury. Głównym założeniem tej książki jest próba uchwycenia różnic pomiędzy trzema funkcjonującymi równolegle znaczeniami kultury: jako pojęcia, struktury i praxis (sfera działania i społecznych praktyk człowieka będącego zarówno twórcą, jak i uczestnikiem kultury). Twórca teorii płynnej nowoczesności ponownie analizuje złożone zjawisko jakim jest kultura, przyglądając się jej definicjom oraz sferze ogólnospołecznych działań i interakcji. Kultura to pojęcie ambiwalentne: z jednej strony wzorzec, tradycja, ciągłość, z drugiej – dynamika, zmiany, eksperyment, twórczość.

Funkcjonowanie w strukturze i posiadanie zdolności do tworzenia struktur są dwiema stronami medalu tego szczególnego sposobu ludzkiego istnienia, który nazywamy kulturą. Zygmunt Bauman przypomina współczesnemu czytelnikowi o problemach, nad rozwiązaniem których nieomal 30 lat temu pracowały najtęższe umysły, a które po upływie lat nie straciły na aktualności. Jak sam przyznaje, większość rozważań w tej książce została zainspirowana imponującymi dokonaniami francuskiego antropologa Claude Levi-Straussa.

Związki kultury i jej wpływ na człowieka stają się pretekstem do rozważań nad ogólnoludzką kondycją społeczeństwa ponowoczesnego, które musi zmierzyć się procesem nieustannego zapominania i odzyskiwania, jakiemu poddana jest rzeczywistość. Kultura wymyka się prostym definicjom a sam termin jest wieloznaczny, toteż rozpatrywana jest w szerokiej humanistycznej perspektywie. Tylko w ten sposób otrzymamy pełny jej obraz pozwalający zaobserwować i zrozumieć przemiany, jakim podlega. Kultura w ujęciu praxis jest przyczynkiem do zmian w społeczeństwie, jednocześnie przywracając w nim ład.

Socjolog poświęcił również dużo uwagi pojęciu tożsamości, które w ostatnich latach zyskało na popularności. Prowadzi przez gąszcz znaczeń i definicji, powołując się na zasłużonych myślicieli i badaczy (m.in. Klukhon, Mead, Ricoeur, Malinowski, Derrida), więc lektura tej książki wymaga od czytelnika pewnego oczytania. Wnikliwie analizuje idee, które ze swej natury powstają jako oburzające herezje, a kończą jako nudne ortodoksje systematyzuje pojęcie, które wymaga tego w obliczu nadejścia nowoczesności.

Czytanie Baumana bywa niebezpieczne z racji tego, że prócz dawania odpowiedzi rodzi nowe pytania i wątpliwości. Jest też niebywale wciągające i zmusza czytelnika do nowych poszukiwań. Jeśli jesteście na tyle zdeterminowani, by opuścić na chwilę bezpieczną strefę konformistycznego konsumenta, koniecznie sięgnijcie po Kulturę.... Jest to lektura obowiązkowa nie tylko dla studentów kierunków humanistycznych, ale przede wszystkim dla człowieka ponowoczesnego poddanego nieustannie działaniu wielu bodźców, uczestnika i twórcy kultury.

Magdalena Świtała

Cytaty za: "Kultura jako praxis", Zygmunt Bauman, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012