Drogi Czytelniku, wyobraź sobie najdoskonalszy byt z możliwych. Może to być cokolwiek, ale pamiętaj o warunku najdoskonalszej doskonałości – skup się. Kula? Światło? To moje propozycje, nieistotne zresztą, nic nie narzucam. Zadaj sobie teraz pytanie: czy taki Byt mógłby nie istnieć? Wydaje się, że nie – jakże wówczas byłby najdoskonalszym? Taki byt nie mógłby nie istnieć, przeczyłoby to jego doskonałości; jeśli miałby w swojej doskonałości nie istnieć, to byłby wewnętrznie sprzeczny z samym sobą. Jeśli tak jest w istocie, jeśli poczyniłeś wszystkie te kroki jak Tobie radziłem, to wiedz, że być może właśnie udowodniłeś sobie istnienie Boga, bowiem tak - mniej więcej - prezentuje się tzw. "dowód ontologiczny", jeden z klasycznych dowodów na istnienie Boga, pochodzący z XI wieku, przypisywany świętemu Anzelmowi z Canterbury.

A teraz coś innego, choć o podobnym celu. Otóż zgodzisz się, że w świecie postrzegamy rzeczy, które mogą istnieć lub nie istnieć: ich istnienie jest przypadkowe. Oto idzie pan profesor Kien i nagle go nie ma, ba, mógł się nawet nie narodzić, jego matka mogła się nie narodzić, babka itd, nie mówiąc o ojcu, który mógłby zakochać się w kimś innym, nawet jeśli matka się narodziła i go poznała. Przypadek powołał do istnienie profesora! Przynajmniej na pierwszy rzut oka. Ale wracając do sedna: nie jest możliwe, by wszystkie rzeczy były przypadkowe czy też mówiąc precyzyjniej przygodne - jakże do pomyślenia jest świat niczym koniecznym nieposklejany? Musi istnieć jakiś byt konieczny, który jest warunkiem tego, co przypadkowe, który to wszystko, co widzisz podtrzymuje, ratuje od nieistnienia, ratuje od rozpadu lichej struktury. Czymże miałby być ten byt konieczny, jeśli nie Bogiem? Tak - w dużym uproszczenie, używszy bardzo grubej nici - przedstawia się tzw. "Trzecia Droga" świętego Tomasza z Akwinu z XIII wieku, droga inspirowana żydowskim filozofem Majmonidesem, którą następcy i przeciwnicy Tomasza nazwali nierozważnie dowodem, a jak widać dla Tomasza jest to tylko droga, mniejsza jednak o to.

Czytelniku zadaj sobie teraz pytanie: czy istnieją sprawy bardziej doniosłe niż sprawy tego typu? Cóż bardziej godniejszego namysłu? Zaczynasz coś protestować, że może śmierć, może miłość, może polityka, może schabowy z młodymi ziemniaczkami - po pewny namyśle przyznasz jednak, że chyba nie bardzo, że nawet te wymienione rzeczy jakoś wiążą się z transcendencją i są wobec niej wtórne. A zatem, co by nie zaczynać swojej refleksji od zera bądź też by urozmaicić swoją wiedzę, warto zerknąć do znakomitego Wprowadzenia historycznego do filozofii religii pióra Lindy Trinkaus Zagzebski. Książka amerykańskiej profesor Uniwersytetu w Oklahomie nie ogranicza się do wykładni klasycznych dowodów na istnienie Boga w swoich wersjach tradycyjnych i nowoczesnych w wersji Richarda Swinburne'a czy Alvina Plantinga. We Wprowadzeniu znajdziemy dużo więcej, na przykład: rozważania dotyczące relacji między wiarą a rozumem od Blaise Pascala do Ludwiga Wittgensteina, problemu obecności zła w świecie, teodycei nie tylko św. Augustyna i Gottfrieda Wilhelma Leibniza, ale również współczesnego Johna Hicka, dowodowej wartości doświadczeń śmierci klinicznej i wizji światów pozagrobowych, problemu istnienia rozmaitych wyznań w ujęciu Karla Rahnera, relacji religii do etyki, fatalizmu teologicznego i ich rozwiązań w wersji Boecjusza czy molinistów, wreszcie nawet dowiadujemy się Kim lub Czym jest Bóg i jaki jest stan naszej wiedzy w tym Zakresie.

Wbrew tytułowi, książka pani Zagzebski to prezentacja nie tylko historycznych spekulacji, ale i tych najbardziej aktualnych, do których polski czytelnik zdaje się nie mieć często dostępu. Wszystko jest znakomicie i przejrzyście napisane, zrozumiałe do laika, wedle najlepszych analitycznych tradycji, z wysoką kulturą logiczną, pełne ciekawej anegdoty i naszpikowane pożyteczną informacją – słowem, warte lektury.

Tomasz Wiśniewski