Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Wszystko ma swoje źródła. Także Oświecenie. Prekursorzy XVIII wieku we Francji, ludzie, którzy we właściwym tego słowa znaczeniu utworzyli i prężnie działali w Republique des Lettres, wywodzą się z drugiej połowy XVII wieku. To właśnie wtedy, w czasach, gdy słynny Król-Słońce fascynował innych rządzących rozmachem i niepohamowanym apetytem na władzę i nowe ziemie, narodziły się we Francji ożywcze prądy intelektualne, które będą podglebiem dla późniejszych, jakże kapitalnych dla całokształtu kultury wydarzeń. Jednym ze znamienitych przedstawicieli Republiki Uczonych był Fontenelle. Człowiek ten swym bardzo długim i płodnym literacko życiem wypełnił drugą połowę wieku XVII i pierwszą następnego. "Rozmowy zmarłych" to dzieło wzorowane na najlepszych klasycznych kanonach. Forma dialogu, o lekkim, niepozbawionym humoru stylu, bardzo przystępnie obrazuje poglądy autora, włożone w usta starożytnych i nowożytnych. Postacie debatują z sobą na przeróżne tematy, omawiają sprawy ważne w każdym czasie, a najsilniejsze akcenty kładą oczywiście na moralność i obyczaje. Etyka Fontenelle'a to już zapowiedź wszystkiego, co otrzymamy od takich tuzów, jak Wolter czy Rousseau. Na razie jednak, na przełomie epok, wszystko podane jest z wielkim smakiem i gracją, które nie pozwalają sobie na bezpardonowe wycieczki pod adresem swych przeciwników. Subtelny sceptycyzm góruje tutaj nad chęcią zwalczania za wszelką cenę idei stojących na drodze postępu. Autor nie był człowiekiem walki, lecz nauki i pióra. Stąd też "Rozmowy zmarłych" prezentują jego światopogląd w dosyć zawoalowany sposób. Ma to swoje plusy i minusy. Z pewnością największym z plusów jest fakt, iż książkę czyta się lekko i przyjemnie. Wypada żałować, że literatura ta nie jest szerzej znana, gdyż w naszym systemie edukacji (coraz marniejszym) niewiele czasu poświęca się na genezę najwartościowszej (pod kątem racjonalizmu) z epok. Deficyty tego zjawiska są widoczne aż nadto...