Jesteśmy społecznością, która kocha książki

To bardziej książka do oglądania niż czytania, gdyż w albumie dominują zdjęcia. Tekstu jest niewiele - kilkanaście zdań wstępu oraz nieliczne podpisy przy zdjęciach, będące tłumaczeniem napisów na żydowskich nagrobkach największych kirkutów znajdujących się w Polsce. Czarno-białe i utrzymane w kolorystyce sepii fotografie są pełne smutku, gdyż zazwyczaj pokazują zniszczone i zaniedbane cmentarze. Są jednak także przepiękne - i pod względem artystycznym, i ze względu na to, co utrwalają. Wiele macew to małe dzieła sztuki, ozdobione symbolicznymi płaskorzeźbami, które w judaizmie odgrywają ogromną rolę - za pomocą jednego znaku lub kilku obrazów informują, kim był zmarły i jaką rolę pełnił w żydowskiej społeczności. Przeglądanie tych zdjęć to swoisty spacer po nekropoliach, pełen refleksji nad życiem i śmiercią, zadumy nad przemijaniem, pamięcią i zapominaniem. Trudno nie pomyśleć o zmarłych jako o żyjących kiedyś ludziach, którzy mieli swoje radości i smutki, przeżywali podobne jak my emocje, przychodzili i odchodzili... Przejmująco smutne są zniszczenia, które nie zawsze są dziełem upływu czasu. Wiele nagrobków padło ofiarą wandali, część została rozkradziona. Tematyka albumu jest mi szczególnie bliska, gdyż w moim mieście znajduje jeden z największych kirkutów w Lubuskiem. Co jakiś czas odwiedzam to miejsce, by - zgodnie z żydowskim zwyczajem - położyć na którymś z nagrobków mały kamyk. Budujące jest to, że niedawno cmentarz został posprzątany i odwiedzają go mieszkańcy, którzy przychodzą ze zniczami albo po prostu starają się poznać historię swojego miasta. Przerażające są powtarzające się systematycznie akty wandalizmu. Polecam obejrzenie albumu wszystkim, którzy interesują się kulturą żydowską, historią i sztuką. Zdjęcia na pewno jednak zrobią wrażenia także na tych, którzy nigdy nie widzieli macew i nie byli na kirkucie, gdyż piękno, smutek i przesłanie fotografii Stanisława Pręgowskiego są ponadczasowe.