Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Współczesne oblicza faszyzmu Współcześnie każdy używa słowa „faszyzm” na własne potrzeby. Dla skrajnej lewicy dowolna gruba ryba w korporacji pasuje do tego słowa. Dla prawicy faszystą jest Barack Obama, co nie przeszkadza jej nazywać go także socjalistą i ukrytym islamistą. Praktycznie każde denerwujące zachowanie lub działanie możemy dziś określić mianem faszystowskiego, osłabiając w ten sposób działanie słowa, które powinno brzmieć tak mocno, jak na to zasługuje. Co zatem współcześnie oznacza słowa faszyzm i jak rozpoznać jego wyznawcę? Przede wszystkim: faszyści postrzegają świat według klucza my kontra oni. Zawsze też zawiera się w tym jakiś aspekt przemocy – niekoniecznie fizycznej, często bowiem wykorzystującej swoją pozycję siły i przewagi politycznej w stosunku do mniejszości. Ciekawym aspektem jest to, że faszyzm często pojawia się w wyodrębnionej etnicznie lub rasowo grupie, w trudnych warunkach ekonomicznych z silnym poczuciem dyskryminacji. Nie chodzi o to, co ludzi mają, lecz o to, co ich zdaniem powinni mieć i czego się obawiają. To strach nadaje faszyzmowi siłę przenikania do wszystkich grup społecznych. Żaden ruch społeczny nie rozkwitnie bez masowego poparcia. Faszyzm jednak w szczególnym stopniu potrzebuje zwolenników wśród możnych i wpływowych tego świata, jak i wśród szarych obywateli, a więc tych, którzy mają wiele do stracenia, jak i tych, którzy nie mają nic do stracenia. W tym kontekście faszyzm należy postrzegać nie tylko jako ideologię polityczną, lecz także jako narzędzie przejęcia i utrzymania władzy. Postulaty nazistowskiej niemieckiej partii narodowo-socjalistycznej od samego początku miały charakter antysemicki, antyimigrancki, a jednocześnie stawiały żądania wyższych emerytur, lepszych możliwości edukacyjnych dla najbiedniejszych, zakazu pracy dla dzieci, podwyższenia poziomu opieki zdrowotnej dla matek. Przy całej swojej rasistowskiej ideologii naziści we własnym wyobrażeniu byli po prostu reformatorami. Znanych liderów faszystowskiej ideologii zawsze też charakteryzowała charyzma. Potrafili wejść w w pełne ekspresji relacje z tłumem i – wchodząc w rolę centralnego obiektu kultu- wyzwalali w swoich wyznawcach gorące emocje. W podobny sposób faszyzm zapuścił współcześnie macki w głąb demokracji. W przeciwieństwie do narzuconych z góry systemów monarchistycznych bądź dyktatur wojskowych, współczesny faszyzm karmi się szerokim niezadowoleniem społecznym wynikającym z utraty pracy, poczucia upokorzenia, czy zagrożenia narodowej tożsamości. Im silniejsze niezadowolenie, tym chętniej tysiące zwolenników czci takiego przywódcę za jego mrzonki o odrodzeniu czy obietnice odzyskania skradzionych dóbr i wartości. Podobnie jak przywódcy mniej radykalnych ruchów społecznych, ci świeccy misjonarze wykorzystują powszechną tęsknotę ludzi, aby być częścią większego planu. Energię czerpią z podsycania agresji oraz – w sprzyjających warunkach – z nastrojów ekspansjonistycznych (tak jak np. w dzisiejszej Rosji). Co dzieje się, gdy wypełni się plan przejęcia rządów? W jaki sposób faszyści kontrolują władzę? To proste – kontrolując informacje. I to właśnie jest dziś największym powodem do niepokojów. Dla większości z nas zdobycze rewolucji technologicznej stanowią przede wszystkim nieograniczany środek do wymiany poglądów lub źródło informacji o drugim człowieku. Za horyzontem zaczyna jednak czaić się widmo Wielkiego Brata z dostępem do masy danych osobowych zgromadzonych przez media społecznościowe. Jeżeli reklamodawca potrafi na ich podstawie zbudować indywidualny profil klienta, to co powstrzyma rządy faszystowskie przed działaniami o podobnym charakterze? Jeszcze większy niepokój budzą agenci zamieszczający fake newsy na fałszywych stronach internetowych oraz Facebooku. Co więcej – nowe technologie umożliwiają ekstremistycznym organizacjom budowanie środowisk zwolenników oraz teorii spiskowych, nieprawdziwych koncepcji czy fałszywych opinii na temat określonych zjawisk czy wydarzeń. Niemal każde wielokrotnie powtarzane stwierdzenie, nawet najbardziej fałszywe, prędzej czy później zostanie uznane za prawdopodobne. Internet, będąc z założenia przestrzenią wolności i źródłem wiedzy, w określonych przypadkach odgrywa role przeciwną i to na dużą skalę. Podsumowując: faszyzm stanowi ekstremalną formę rządów autorytarnych. Liderzy wymagają od obywateli bezwzględnego posłuszeństwa w ściśle określonych ramach. Towarzyszy mu nacjonalizm w wydaniu fanatycznym. Taka doktryna polityczna wywraca do góry nogami tradycyjny porządek społeczny, w którym społeczeństwo oddaje władzę politykom, oczekując w zamian od nich poszanowania dla ich praw obywatelskich. W państwie faszystowskim władza pochodzi od wodza, obywatele nie mają żadnych praw, lub mają je znacznie ograniczone. To oni mają służyć przywódcom; zadaniem rządu jest sprawować władzę. Rząd taki silnie identyfikuje się z wybraną grupą społeczną i czuje się uprawniony przemawiać w ich imieniu. Nie zważa na prawa należne innym. Jest w stanie użyć wszelkich środków, nie wyłączając przemocy, na drodze do osiągnięcia własnych celów. Brzmi znajomo nawet dla polskich realiów? Więc już wiecie dlaczego nie możemy spać spokojnie. Tekst powstał na podstawie książki Madeleine Albright „Faszyzm. Ostrzeżenie” (przeł. Katarzyna Mironowicz),Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2018