Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Powieść napisana w 1922 roku przez rumuńskiego pisarza pochodzącego z Siedmiogrodu, co ma w tym przypadku duże znaczenie. Do zakończenia bowiem I wojny światowej Transylwania należała do węgierskiej części Austro-Węgier, a stanowiący większość jej mieszkańców rodacy autora byli poddani bardzo radykalnej i gwałtownej madziaryzacji, o czym pisał dr Mieczysław Orłowicz w swoim przewodniku z 1914 roku. Rzecz rozgrywa się na przełomie 1916 i 1917 roku. Najpierw na froncie rosyjskim, a potem rumuńskim. Bohaterem jest porucznik artylerii cesarsko-królewskiej armii Apostoł Bologa. Gdy go poznajemy, z dumą oświadcza świeżo przybyłemu kapitanowi Otto Klapce, że będą wieszać czeskiego dezertera, porucznika Svobodę. Bologa uczestniczył w sądzie polowym, który wydał ten wyrok. Potem mina mu rzednie, gdy tuż przed samą egzekucją poznaje pewne fakty. Bologa jest oczywiście Rumunem, którego ojciec był działaczem narodowym w Siedmiogrodzie, za co nawet siedział. Ale syn nie poszedł w jego ślady i wybrał wielki świat, czyli Budapeszt a do wojska wstąpił … dla kobiety, a właściwie dziewczyny. I książka ukazuje szybkie dorastanie bohatera – i nie tylko jego – w konfrontacji z wojną i jej skutkami. Nie jest to powieść wojenna – jeśli już to antywojenna. Pokazuje kto zyskuje na konflikcie zbrojnym, a kto traci. Nie chodzi tu o warstwy społeczne, lecz o typy ludzkie, które robią wówczas karierę. Chociaż autor i bohater są Rumunami, dostaje się także ich rodakom. Spośród wielonarodowej kadry oficerskiej w oczach czytelnika obronną ręką wychodzą tylko Czech i Ukrainiec. Wojna pozwala „wykazać się” tchórzom i jednostkom zakompleksionym, których orężem jest donos i kłamstwo. Gdy wróg się nie daje, trzeba pokazać swoją „siłę” na bezbronnych cywilach, aby inni wiedzieli kto tu rządzi. I tylko miłość, prawdziwa, ponad podziałami, pozwala zachować człowieczeństwo. Bardzo dobra, mądra, chociaż smutna powieść.