Jesteśmy społecznością, która kocha książki

"Wiek propagandy" to swoiste kompendium wiedzy o sposobach wywierania wpływu na ludzkie zachowania i przekonania. Tak naprawdę jednak tytułowa „propaganda” odnosi się do dużo szerszego pojęcia wpływu społecznego. Można do niego zaliczyć: perswazję, reklamę, edukację, manipulację czy pranie mózgu. W książce przedstawiony jest również rys historyczny, w którym autorzy wykazują, że sztuka wywierania wpływu na masy jest niemal tak stara jak nasza cywilizacja. Psychologowie nawiązują do starożytności: sofistów, Protagorasa ("Człowiek jest miarą wszechrzeczy", "Istnieją dwie strony jednego problemu"),Platona (jego dyskusji z sofistami i Protagorasem (jednostronna opinia versus dwustronna debata)),Arystotelesa ("Retoryki" - pierwszej teorii perswazji),Cycerona. Przypominają, że tematem wywierania wpływu interesowali się też: Mesmer, uzdrowiciele z kręgu New Age, behawioryści czy psychoanalitycy. Jednak Aronson i Pratkanis wykazują jak owe socjotechniki od tamtego czasu ewaluowały i jak dziś za sprawą pojawienia się nowych środków masowego przekazu doprowadzone zostały niemal do perfekcji. Już w pierwszej połowie XX wieku o ich potężnej sile zdawali sobie sprawę przywódcy państw o ustrojach totalitarnych. Naziści i komuniści bardzo chętnie wykorzystali je do swoich celów politycznych. Przez wzbudzanie strachu hitlerowcy, ale i inni przywódcy zjednywali sobie zwolenników swych działań wojennych (dzisiejsi przywódcy również często uciekają się do tego sposobu). Radio i telewizja umożliwiają bowiem bardzo sugestywne i silne odwoływanie się do emocji. Ponieważ autorzy to amerykańscy psychologowie, książka w przeważającej mierze nawiązuje do wydarzeń drugiej połowy XX wieku, które miały miejsce w Stanach Zjednoczonych i podają wiele przykładów lokalnych wydarzeń i eksperymentów (afera Watergate, kryzys w Zatoce Perskiej, proces J.O. Simpsona, skandal B. Clinton - M. Levinsky). Jako powód, dlaczego ludzie dają sobą manipulować podawane są różnorakie przyczyny: granie na emocjach, uprzedzeniach, odwoływanie się do wyobraźni ("porusz serce, przekonaj rozum"),chodzenie na skróty w podejmowaniu decyzji, ludzka tendencja do racjonalizacji własnych zachowań, uleganie osobom podobnym do nas (w bardzo szerokim znaczeniu - tzw. technika granfalonu),niemal ślepa wiara w autorytety, pragnienie bycia konsekwentnym w swych poczynaniach. Psycholodzy wymieniają całą masę technik, którymi zawodowcy potrafią skłonić swoje "ofiary" do pożądanych zachowań, np.: technika stopy w drzwi, odwzajemniania (niepozostawania dłużnym po wyświadczonej przysłudze),ograniczanie czasu i ilości towaru, powtarzanie sloganów ("kłamstwo powtórzone wiele razy staje się prawdą" - to ulubione wyrażenie Goebbelsa). Dokonany jest tutaj też podział na propagandę i edukację. Rozróżnienie tych dwóch powinno opierać się na intencjach, czy dana akcja informacyjna służy społeczeństwu, czy szkodzi. Czasami jednak nie jest to takie oczywiste i zależy od stanowiska osoby oceniającej. Po lekturze tej książki wiedza teoretyczna na temat działania technik wpływu społecznego pozwoli nam być bardziej odpornymi na nie, jednak nie sprawi, że oprzemy im się w ogóle. W moim przekonaniu jest to po prostu niemożliwe. Człowiek ze swej natury jest ułomny i nie potrafi przetwarzać i analizować wszystkich danych jak komputer, a zresztą i maszynie zdarza się zawiesić ... To taka moja konkluzja, chyba mało optymistyczna, ale książka świetna (choć mogłoby być napisane aktualizujące uzupełnienie z jakimiś bardziej współczesnymi przykładami).* * Opracowanie po raz pierwszy opublikowane 09.10.2016 r. na stronie: www.bookfreak.pl