Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Bezsprzecznie bardzo dobrze napisana książka. Ciekawa, bo napisana przez Niemca, więc bez polskiego sentymentalizmu i co krok 'sprawy polskiej'. Wręcz odwrotnie: autor nacisk położył na perspektywę ukraińską, a zwłaszcza żydowską. To nie jest "portret utraconego miasta", wbrew polskiemu tytułowi; niemiecki brzmi: "zapomniany środek Europy" i lepiej oddaje intencje Klevemana, który chce uwydatnić, jak wielokulturowym miastem, jak par excellence europejskim (a nie po pierwsze polskim) był Lwów (i inne miasta, jak Wrocław czy Królewiec; nie wiem, dlaczego wymienia tu jednym tchem Poznań),a jak wskutek tragicznych w skutkach ideologii XX wieku ta harmonia przestała istnieć. W każdym razie nie jest to melancholijne opisanie nieistniejącego Lwowa, tylko w większej części opis horrendalnej i w dużej mierze zapomnianej eksterminacji lwowskich Żydów, przy współudziale lokalnej ludności, głównie ukraińskiej, przeplatane biografiami kilku wybitnych osobistości lwowskiego świata nauki i rozmowami z naocznymi świadkami oraz nawiązaniami do obecnej sytuacji na Ukrainie. Teza książki jest mniej więcej taka, że polityka mniejszościowa II RP i zezwolenie na brutalny antysemityzm w dwudziestoleciu przygotował glebę pod przyszłe więcej niż tragiczne wydarzenia we Lwowie. Ten brutalny antysemityzm bezsprzecznie istniał i trzeba o tym uczyć w szkołach, ale robienie jakiegoś łącznika z zupełnie nie do opisania okrucieństwem Niemców (i przyzwalaniem na nie) podczas okupacji Lwowa oraz absolutnie nieproporcjonalną skalą ofiar - to jest moim zdaniem krok za daleko. Czego brakło: ano jednak trochę mało o polskości Lwowa, o tym jak kształtowało się przed Habsburgami. Zabrakło Klevemanowi lektury St. Grodziskiego.