Bo gdzie jeszcze ludziom
Tak dobrze jak tu?
Tylko we Lwowie!
Gdzie śpiewem cię tulą
l budzą ze snu?
Tylko we Lwowie!

l gdybym się kiedyś
Urodzić miał znów,
To tylko we Lwowie!
Bo szkoda gadania,
Bo co chcesz, to mów
Nie ma jak Lwów!

Możliwe że więcej ładniejszych jest miast
lecz Lwów jest jedyny na świecie
i z niego wyjechać ta gdzież ja bym mógł
ta mamciu ta skaż mnie Bóg.

Znamy tę biesiadną piosenkę o Lwowie. Emanuel Schlechter sławi w niej Lwów jako sielskie
i idylliczne miejsce do życia. Z pewnością nie przesadzę, jeśli powiem, że wielu Polaków właśnie tak myśli o tym mieście – z nostalgią, z łezką w oku za owymi mitycznymi Kresami Wschodnimi. Lwów co jakiś czas wraca do polskiej debaty publicznej za sprawą osławionych lwów strzegących Cmentarza Orląt, z doskonale znanym napisem „Zawsze wierny Tobie Polsko”.

Czy jednak życie we Lwowie zawsze było sielanką? Jak wyglądała tragiczna historia tego miasta na przestrzeni wieków? Czy dzisiejszy Lwów zna swoje skomplikowane dzieje i chce o nich pamiętać?

Na te i wiele innych pytań odpowiada książka pod tytułem „Lwów. Portret utraconego miasta”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Znak. Jej autorem jest Lutz C. Kleveman. W jedenastu rozdziałach opisuje on piękną – i tragiczną zarazem – historię najnowszą Lwowa. Jak zauważa w prologu, miasto to „istna soczewka, w której skupia się europejska historia XX wieku”. Musimy o tym pamiętać, jeśli chcemy zrozumieć jego burzliwe dzieje.

Autor rozpoczyna swoją opowieść od czasów Habsburgów. Barwne, dynamicznie rozwijające się miasto zamieszkiwało wiele narodów. Lwów był jedną z pereł Galicji. Niestety wszystko zmieniła pierwsza wojna światowa. To wtedy po raz pierwszy rozgorzały spory narodowościowe. Jak doskonale wiemy, miasto ostatecznie znalazło się w granicach II RP. Polacy innej możliwości w ogóle nie brali pod uwagę.

Lwów międzywojenny to tętniąca życiem metropolia. Lwowski modernizm, kawiarnia „Szkocka”, słynna szkoła matematyczna. Niestety po raz drugi przychodzi wojna, która zmienia wszystko. Miasto przechodziło z rąk do rąk. Okupacje niemiecka i sowiecka były równie brutalne i wyniszczające. Kolejne pogromy na zawsze położyły kres wielonarodowościowej mozaice metropolii.

Książka jest świetną lekturą. Jest to właściwie gawęda o tragicznej historii miasta. Większa część publikacji poświęcona jest wojnom, pogromom, obozom śmierci, zagładzie. Czytamy o okrutnych zbrodniach, niezabliźnionych ranach. O pomnikach, których nikt nie postawił. O muzeach, których nikt nie stworzył. O wydarzeniach, których nikt nie chce dziś pamiętać.

Autor dotarł do niezwykłych świadków historii. Ich wspomnienia nie są jednak wcale politycznie poprawne. Czasem czułem wręcz zażenowanie, słuchając byłych członków UPA czy SS Galizien.

„Lwów. Portret utraconego miasta” to fascynująca lektura. To książka o niezwykłym mieście
z niezwykłą historią. Publikacja ze wszech miar godna polecenia.

Wojciech Sobański