Co i jak czyta Nolan?

Być może dlatego, że twórca filmu jest czytelnikiem i pisarzem, przy pracy nad obrazem z Cillianem Murphym w roli tytułowej inspirował się książką, a konkretnie wydanym w 2005 roku „Oppenheimerem. Triumfem i tragedią ojca bomby atomowej” Kaia Birda i Martina J. Sherwina. W Polsce publikacja ta ukazała się w roku 2022, w tłumaczeniu Janusza Błaszczyka, nakładem Wydawnictwa Replika. Dzieło dwóch badaczy, którzy przez lata zajmowali się studiami nad drugą wojną światową, nad tym, co stało się w Hiroszimie, zostało w 2006 roku nagrodzone Pulitzerem w kategorii Biografia. Autorzy książki podczas jej przygotowywania przejrzeli tysiące dokumentów dostępnych w archiwach w Stanach i poza nimi, otrzymali również dostęp do części dokumentów FBI, przeprowadzili blisko sto wywiadów z rodziną, przyjaciółmi, współpracownikami Oppenheimera. Twórcy biografii przeprowadzają czytelników przez życie – z naciskiem na to zawodowe – „ojca bomby atomowej”, od wczesnych lat w Nowym Jorku przez czas spędzony w Europie po czasy, kiedy pełnił on funkcję dyrektora Laboratorium Los Alamos w trakcie drugiej wojny światowej. Sam Nolan ceni książkę za to, że stanowi ona „porywający portret jednej z najważniejszych, a jednocześnie najbardziej paradoksalnych postaci w historii”.

Nie samym „Oppenheimerem” jednak Nolan żyje. Reżyser nieraz podkreślał w wywiadach, że jego ulubionym autorem jest zdecydowanie Jorge Luis Borges, i chętnie czyta jego powieści, ale i książki non-fiction. Jak wyznał: „Borges to pisarz, którego podziwiam wręcz przeogromnie. W pewnym sensie wszystkie historie, jakie można opowiedzieć, są zawarte w jego książkach”. Reżyser nazwał twórczość Borgesa „labiryntową” i dodał, że o przedstawienie tej „labiryntowości” starał się również w swojej „Incepcji”. W dziełach argentyńskiego mistrza ceni także to, że pisarz w umiejętny sposób odtwarza napięcie, jakie panuje między „subiektywną naturą naszej egzystencji” a naszą jednoczesną wiarą w „istnienie rzeczywistości obiektywnej”. To też, zdaniem Nolana, „jeden z najbardziej fundamentalnych paradoksów ludzkiej egzystencji”.

Co ciekawe, krytyk filmowy Tom Shone, autor książki „Nolan Variations”, wspomina w niej o tym, co widział na własne oczy – że Nolan czyta restauracyjne menu i gazety od końca do początku. Od razu skojarzyło mu się to z jednym z filmów reżysera, „Memento”, w którym sceny rozgrywają się w odwrotnej kolejności. Zapytał więc o to Nolana, ten jednak odpowiedział, że zawsze tak miał, że jest leworęczny i miałoby to być też powiązane z czytaniem od końca do początku. Reżyser dodał jednak, że zawsze interesowały go pojęcia inwersji, lustrzanego odbicia, symetrii. I oczywiście – jak w „Incepcji” czy „Interstellarze” – zagadnienie czasu i możliwości jego wydłużania, skracania – wpływania na niego.

Lubisz twórczość Christophera Nolana? Sięgnij po te książki

Christopher Nolan to jednak nie tylko reżyser, ale i autor scenariuszy – także do wzorowanego na wspomnianej wyżej książce „Oppenheimera”. Jego filmowa twórczość zainspirowała również autorów i autorki książek, są też publikacje, które z Nolanem nic wspólnego nie mają, a jednak ich klimat, tematyka mogą się miłośnikom filmów reżysera spodobać. Oto kilka takich propozycji!

„Interstellar i nauka”, Kip Thorne, Wydawnictwo Prószyński i S-ka

W „Interstellarze” Christopher Nolan zabiera widzów w podróż po najodleglejszych zakątkach Wszechświata, a nawet i dalej. Fabuła filmu jest oparta na solidnych podstawach naukowych, które Kip Thorne – amerykański fizyk eksperymentalny, profesor California Institute of Technology, a także jedna z osób zaangażowanych w powstanie filmu, w swojej książce wyjaśnia, a przynajmniej – w wersji dla bardziej opornych na wiedzę z zakresu fizyki – próbuje wyjaśnić. Czytamy więc o czarnych dziurach, anomaliach grawitacyjnych, zakrzywieniu czasu. Do lektury tej książki może dodatkowo przekonać fakt, że autorem przedmowy jest właśnie Christopher Nolan.

„Anomalia”, Hervé Le Tellier, Wydawnictwo Filtry

„Anomalia” została nagrodzona najważniejszą nagrodą literacką we Francji, Prix Goncourt, i jest – od czasów „Kochanka” Marguerite Duras z 1984 roku – najlepiej sprzedającym się tytułem, który to wyróżnienie otrzymał (sprzedano ponad milion kopii). Jeśli więc lubicie filmy Nolana za to, jak są „pokręcone”, to zapewne spodoba wam się i „Anomalia”, o której Marek Bieńczyk napisał, że „skrzy się inteligencją”. To powieść o wielopiętrowej konstrukcji, kilka powieści w jednej, zabawa gatunkami literackimi i filmowymi, w której piętrzą się intertekstualne poziomy. Autor przedstawia historię pasażerów lotu Paryż–Nowy Jork, którzy – na skutek anomalii pogodowej – lądują dwa razy w jednym miejscu: raz w marcu, raz w czerwcu. A przez trzy miesiące wiele może się zmienić, wydarzyć, no i jak by zareagowały rządy, przywódcy największych religii na rzeczywistość, w której obywatele różnych krajów nagle by się zduplikowali? Te i wiele innych pytań zadaje w swojej książce Hervé Le Tellier.

„Memento mori”, Jonathan Nolan

„Memento mori”, opowiadanie napisane przez Jonathana Nolana, brata Christophera, ukazało się w roku 2001 na łamach magazynu „Esquire” i zainspirowało późniejszy, wspomniany już film „Memento”. Główny bohater opowiadania, Earl, cierpi na amnezję następczą, nie pamięta więc nic dłużej niż kilka minut. Aby ułatwić sobie funkcjonowanie, zapisuje wszystko w notatkach i w postaci tatuaży. Earl stracił pamięć w wyniku napadu, w którym jego żona została zgwałcona i zabita. Akcja przedstawiona jest w dwóch ramach czasowych – w pierwszej mężczyzna zostaje zamknięty w szpitalu psychiatrycznym, w drugiej – ucieka ze szpitala, a jego celem jest odnalezienie człowieka, który skrzywdził jego i jego żonę, oraz dokonanie zemsty. Tekst opowiadania dostępny jest online w języku angielskim.

„Dunkierka. Historia, która zainspirowała twórców wybitnej superprodukcji filmowej”, Joshua Levine, Wydawnictwo Harper Collins Polska

„Oppenheimer” nie jest pierwszym filmem Nolana, który nawiązuje do wydarzeń historycznych. Wcześniej reżyser zrealizował m.in. „Dunkierkę”, inspirowaną książką historyka Joshuy Levine’a pod tym samym tytułem. W wydaniu filmowym można znaleźć rozmowę Nolana i Levine’a, w której obaj podkreślają, że przedstawiają wydarzenia, do których doszło w 1940 roku przede wszystkim jako walkę o przetrwanie, gdy w ramach akcji „Dynamo” udało się ewakuować ponad 300 tysięcy żołnierzy francuskich i brytyjskich. Autor książki „Dunkierka” podczas pracy nad nią opierał się na wspomnieniach tych, którzy byli uczestnikami wydarzeń i którzy – jak podkreśla – marzyli tylko o tym, by wrócić do domu. W filmowej edycji książki czytelnicy i czytelniczki znajdą kolorową wkładkę z kadrami z „Dunkierki” Nolana zestawionymi ze zdjęciami wykonanymi podczas ewakuacji w roku 1940.

Jesteście fanami twórczości Christophera Nolana? Wybieracie się na „Oppenheimera” do kina, czytaliście książkę, którą reżyser się inspirował? Jakie tytuły dodalibyście do zestawienia tych, które wyróżnia nolanowski klimat?