Nagroda Literacka Nike jest przyznawana od 1997 roku, została ustaniowiona przez Fundację Agora i „Gazetę Wyborczą”. W jej tegorocznym jury zasiadają: Inga Iwasiów (przewodnicząca), Przemysław Czapliński, Teresa Bogucka, Dariusz Kosiński, Maryla Hopfinger, Iwona Kurz, Tadeusz Nyczek, Szymon Rudnicki i Magdalena Piekara. Nazwisko zdobywcy lub zdobywczyni Nike poznamy 3 października na uroczystej gali w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego. 3 września podano natomiast nazwiska siedmiu finalistów i finalistek tegorocznej nagrody.

Nagroda Literacka Nike 2021 – siedmioro finalistów

1. Aleksandra Lipczak, „Lajla znaczy noc”, ocena LC: 6,6/10

Aleksandra Lipczak, dziennikarka i reporterka, za swoją debiutancką książkę „Ludzie z placu Słońca” była już nominowana do Nagrody Literackiej im. Witolda Gombrowicza. Nominację do Nagrody Nike 2021 autorka otrzymała natomiast za „Lajla znaczy noc”, książkę będącą po części reportażem, po części esejem i opowiadającą zarazem o historii i o współczesności. Autorka dekonstruuje w „Lajli…” najbardziej znane symbole związane z południową Hiszpanią – jak flamenco, palmy, mozaiki – wskazując na ich arabsko-muzułmańskie korzenie i dowodząc, że to, co Inne, jest bliższe, niż się wydaje. Lipczak, opisując średniowiecze, początki nowożytnego świata, wyławia z nich bardzo aktualne wątki i pokazuje, jak Andaluzyjczycy i Andaluzyjki obchodzą się z tym zaskakującym nawet dla wielu z nich dziedzictwem.

2. Grzegorz Piątek, „Najlepsze miasto świata”, ocena LC: 8,1/10

Grzegorz Piątek za „Najlepsze miasto świata. Warszawę w odbudowie 1944-1949” wcześniej został już wyróżniony Nagrodą Architektoniczną Prezydenta m.st. Warszawy oraz Nagrodą Literacką m.st. Warszawy w kategorii Książka o tematyce warszawskiej. Autor, architekt i krytyk oraz historyk architektury, w „Najlepszym mieście świata” opisuje proces odbudowywania stolicy z powojennych zgliszczy. Czytelnicy i czytelniczki książki poznają osoby zaangażowane w wykonanie tego zakrojonego na ogromną skalę zadania. Piątek przywołuje też pierwotne plany towarzyszące budowaniu Warszawy na nowo i relacjonuje, w jakim stopniu dało się je zrealizować. W „Najlepszym mieście świata” nie zabrakło też polityki, opisów zależności między architektami i urbanistami Biura Odbudowy Stolicy a jej nowymi władzami.

3. Kasper Bajon, „Fuerte”, ocena LC: 5,6/10

Fuerteventura kojarzy się wielu osobom przede wszystkim z rajem dla turystów, idealnym miejscem, w którym można spędzić wakacje. Kasper Bajon, który wybrał wyspę na swój dom i zamieszkał tam z rodziną, w „Fuerte” odkrywa inne oblicze tej części archipelagu Wysp Kanaryjskich. W średniowieczu Fuerteventurę zamieszkiwali Guanczowie, którzy nie przetrwali jednak najazdu kolonizatorów. To właśnie tutaj zatrzymywali się po drodze do obu Ameryk konkwistadorzy, to na tę wyspę zesłany został w 1924 roku poeta i filozof Miguel de Unamuno. Książka „Fuerte” stanowi połączenie eseju, reportażu, przedstawia nieoczywistą historię wyspy, a Bajon mierzy się w niej z duchami przeszłości tego miejsca.

4. Krzysztof Fedorowicz, „Zaświaty”, ocena LC: 5,6/10

Robert Makłowicz, polecając „Zaświaty”, zaczął swoją wypowiedź od wina. Stwierdził, że choć na świecie jest wielu winiarzy, niewielu z nich potrafi wytwarzać dobre produkty. Podobnie z książkami i pisarzami – niewielu jest tych, którzy piszą dobrze. Fedorowicz natomiast, jak zaznacza dalej Makłowicz, jest nie tylko świetnym winiarzem, ale i autorem wybitnej, jego zdaniem, książki, właśnie „Zaświatów”. „Zaświaty” opowiadają bowiem historię prawdziwych, żyjących dawniej osób, uprawiających winnice w Grünbergu, czyli Zielonej Górze. Utwór przypomina konstrukcją „Biegunów” Olgi Tokarczuk – składa się z pozornie niepowiązanych ze sobą opowieści, rozgrywających się na przestrzeni kilkuset lat.

5. Jacek Podsiadło, „Podwójne wahadło”, ocena LC: 6,6/10

„Podwójne wahadło” jest jedynym nominowanym w tym roku do Nagrody Literackiej Nike tomem poetyckim. To tom historyczny, jednak nie pod względem języka, który jest otwarty, współczesny i śmiały, czerpiący pełnymi garściami z archaizującej swady, ale i współczesnej potoczności. Historyczne jest „Podwójne wahadło” pod względem poruszanej tematyki. W tomie pojawiają się takie nazwiska jak Tołstoj, Cervantes, Lucylla Pszczołowska. Są też odwołania do historii zbiorowej, jak i reminiscencje z przeszłości samego autora. Ten zbiór wierszy stanowi również refleksję nad miejscem poety we współczesnym świecie i teraźniejszym języku.

6. Zbigniew Rokita, „Kajś”, ocena LC: 8,2/10

„Kajś” Zbigniewa Rokity jest wielowątkową opowieścią o Śląsku, z którego sam autor pochodzi. Jak wyjaśniał Rokita: „Przez większość życia uważałam Ślązaków za jaskiniowców z kilofem i roladą. Swoją śląskość wypierałem. W podstawówce pani Chmiel grała nam na akordeonie »Rotę«, a ja nie miałem pojęcia, że ów plujący w twarz Niemiec z pieśni był moim przodkiem”. W swojej książce Rokita łączy historię Śląska z jego współczesnością i przemysłowym obliczem. Z humorem i dystansem opisuje również sposoby, jakie dzisiaj stosuje się w celu promocji tego regionu.

7. Monika Śliwińska, „Panny z Wesela”, ocena LC: 8,7/10

Monika Śliwińska, autorka m.in. biografii „Wyspiański. Dopóki starczy życia”, do Nagrody Literackiej Nike 2021 została nominowana za „Panny z »Wesela«”. To opowieść o Annie, Jadwidze i Marii Mikołajczykównach. Anna była żoną malarza i polityka Włodzimierza Tetmajera, Jadwiga to Panna Młoda z „Wesela” – wyszła za mąż za Lucjana Rydla, Maria była natomiast miłością Ludwika de Laveaux, zmarłego przedwcześnie i opisanego w „Weselu” jako Widmo. Choć mężowie, partnerzy panien Mikołajczykówien byli bardziej znani niż one i jeśli się o Mikołajczykównach wspomina, to najczęściej właśnie w tym „męskim” kontekście, Śliwińska postanowiła w swojej książce zaprezentować herstory. Autorka opisała nie życie ich partnerów, a samych Mikołajczykówien, które portretowali też najsłynniejsi literaci malarze Młodej Polski.

Decyzja o tym, kto otrzyma Nagrodę Literacką Nike 2021, zostanie podjęta w dniu gali, czyli 3 października 2021 roku.

[as]