„Nawet ja, a co dopiero mówić o młodych, którzy byli ze mną, nic z tego nie rozumiałem ani tym bardziej nie zabierałem się do wyciągania jakichkolwiek wniosków. Po co? Mieliśmy, tak czy nie, żyć razem, Polacy, Ukraińcy i Żydzi, bo przecież innego świata nie potrafiliśmy sobie wyobrazić”.

Losy Polaków w XX wieku były bardzo skomplikowane. Dzieje się tak zawsze, gdy wielka historia układa życie zwykłych ludzi, w ogóle nie pytając ich o zdanie. To wojna i polityka decyduje o tym, gdzie kto ma mieszkać, jakim językiem ma się posługiwać, a nawet, w co wierzyć. Na własnej skórze doświadczyli tego mieszkańcy Kresów Wschodnich II RP. Po drugiej wojnie światowej Kresy przestały być polskie. Ziemia, na której żyli od pokoleń, w której spoczywali ich przodkowie, nagle okazała się miejscem nie dla nich. Nie rozumieli tego, nie umieli się z tym pogodzić, ale nie mieli wyjścia.

Właśnie o takich doświadczeniach opowiada książka Jana Kuriaty pod tytułem „Wołyniacy. Jedno życie”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Prószyński i S-ka. Jej autor urodził się w 1958 roku we Wrocławiu, jednak jego rodzina pochodziła z Wołynia. Rozmawiając z rodzicami, poznawał ich skomplikowane życie. To właśnie te rodzinne opowieści i wspomnienia są treścią jego książki. Książki bardzo wzruszającej i prawdziwej. Nie ma w niej skomplikowanych analiz socjologicznych czy psychologicznych. Nie ma lekcji geopolityki. Zamiast tego są prawdziwe emocje i prawdziwe życie pewnej rodziny, której los dzieliły tysiące polskich rodzin.

Akcja tej opowieści rozpoczyna się w latach 30. XX wieku w wołyńskiej wsi Rudnia Łęczyńska. Leżała ona w województwie wołyńskim. Narratorem w książce jest ojciec autora. Wspomina on proste życie, jakie wiedli na Wołyniu. Codzienność upływała na ciężkiej pracy i drobnych przyjemnościach. Obok Polaków żyli Ukraińcy i Żydzi. Jednak w książce nie ma nieprawdziwej sielanki. Uczciwie przywołana jest niechęć do Żydów, parających się głównie handlem oraz początki nieporozumień z Ukraińcami, marzącymi o własnym państwie.

Ten świat rozpadł się w 1939 roku. Chociaż paradoksalnie pierwsze lata wojny mało dotknęły rodzinę autora. Powoli się to jednak zmieniało. Rosyjska okupacja była definitywnym końcem Polski na Wołyniu. Chociaż ludzie tego jeszcze nie rozumieli, to ich świat przemijał bezpowrotnie. Wstrząsający jest opis niemieckiej masakry Rudni Łęczyńskiej, podczas której zginęło kilkaset osób.

Koniec wojny nie oznaczał jednak pokoju. W 1945 roku zaczęły się wysiedlenia do Polski. Autor pisze, że jego rodzice tego nie rozumieli. Dla nich Polska była tu, na Wołyniu. Tu znajdowały się ich domy, groby ich bliskich, całe ich życie. Jednak po wysiedleniu na tzw. Ziemie Odzyskane powoli rozumieli, że na Wołyń już nie wrócą. Powoli urządzali się w nowym miejscu. Jednak lata stalinizmu były trudnym okresem. Sąsiedzkie niesnaski, przymusowa kolektywizacja – wszystko to stało się udziałem Wołyniaków.

Dla mnie bardzo wzruszający był opis podróży – w latach 80. – rodziny do Rudni Łęczyńskiej. Jechali tam z przeświadczeniem, że zobaczą dom. Jednak co tak naprawdę zobaczyli? Zobaczyli tylko las. Nie było już ich wsi. Nie było mogił ich bliskich. Wtedy zrozumieli, że ich dom jest już tam, w nowym miejscu, a nie na Wołyniu.

„Wołyniacy. Jedno życie” to według mnie bardzo dobra książka. To prawdziwa opowieść o dziejach rodziny autora. Dziejach bardzo trudnych i naznaczonych wieloma doświadczeniami. Wojna, przesiedlenia, konieczność zaczynania wszystkiego od nowa. Ta historia skłania do refleksji i stawiania ważnych pytań. Polecam.

Wojciech Sobański