„Dla jednych wybitny oficer wywiadu i patriota, dla drugich, choć nie mieli dowodów, zdrajca Polski i narzędzie niemieckiego wywiadu, albo degenerat, alkoholik i człowiek bez żadnych moralnych hamulców. Z pewnością jedna z najbardziej wybijających się i kontrowersyjnych postaci w dziejach polskiego szpiegostwa”.

Jeśli myślimy o szpiegach i agentach, od razu przychodzą nam na myśl tajne misje, niebezpieczne zadania i tajemnice, z którymi na co dzień obcują. Każde państwo stara się mieć jak najlepszy wywiad. Każde stara się jak najwięcej dowiedzieć o przeciwniku, poznać jego zamiary i uprzedzić jego działania. Nie jest to wcale wymysł naszych czasów. Los wielu agentów był skomplikowany, czasem niejednoznaczny i nierzadko kończył się tragicznie.

Przekonujemy się o tym, sięgając po najnowszą książkę Andrzeja Brzezieckiego pod tytułem „Wielka gra majora Żychonia. As wywiadu kontra Rzesza”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Literackiego. Autor jest historykiem i dziennikarzem, laureatem literackich nagród.
Tym razem postanowił opisać życie majora Jana Henryka Żychonia. Biografia ta została napisana barwnym językiem, czyta się ją jak powieść sensacyjną. Wszystko za sprawą samego Żychonia, który był postacią prawdziwie nietuzinkową. Autor nie ukrywa swojego emocjonalnego stosunku do opisywanej postaci. Jest on dla niego prawdziwym bohaterem i patriotą. Wszak już w tytule określa go mianem „asa wywiadu”. Nie ma tutaj miejsca na jakieś niedomówienia czy wątpliwości.

Lektura książki dostarcza nam wiele informacji, ale też prowadzi do gorzkich wniosków. Jan Henryk Żychoń przyszedł na świat 1 stycznia 1902 roku w Skawinie. Zginął w maju 1944 pod Monte Casino. Całe swoje życie poświęcił służbie Polsce. Niezwykłej służbie – jako agent wywiadu. Autor zabiera czytelnika w świat szpiegowskich rozgrywek, wywiadowczych intryg, szpiegów i zdrajców. Wszystko to dzieje się w dwudziestoleciu międzywojennym. Relacje Polski z Niemcami są różne – raz lepsze, raz gorsze. Niemniej jednak oba te państwa toczą codzienną zaciekłą walkę wywiadów. Przybiera ona postać rodem z filmu o przygodach Bonda – piękne agentki, porwania, spotkania w kasynie, polityczne intrygi, zdrajcy.

Jan Żychoń według autora był prawdziwym mistrzem w swoim fachu. Tak bardzo wodził Niemców za nos, że trafił na listę najbardziej poszukiwanych wrogów Rzeszy. Jednocześnie był jednak człowiekiem z krwi i kości. Miał dość porywczy charakter, prowadził raczej swobodne życie, bywał lekkomyślny, a nawet nieodpowiedzialny. Nie stronił od alkoholu, co nieraz sprowadzało na niego kłopoty.

Chociaż książkę Brzezieckiego czyta się dobrze i lekko, to jednak z tyłu głowy mamy nieodparte wrażenie, że wszystko to, o czym pisze autor, na nic się zdało. Na nic się zdały Polsce te wszystkie tajne akcje, wykradanie dokumentów i szpiegowanie. Mieliśmy się o tym boleśnie przekonać 1 września 1939 roku. Trudno oprzeć się wrażeniu, że w ówczesnych realiach nikt nie mógł skutecznie przeciwstawić się Hitlerowi, któremu aktywnie pomagał Stalin. Żychoń być może nadaje się na bohatera filmu. Jego dramatyczna śmierć i wcześniejsze oskarżenia o zdradę czynią jego postać jeszcze ciekawszą.

Andrzej Brzeziecki napisał ciekawą książkę o ciekawej postaci, jaką niewątpliwie był major Jan Henryk Żychoń. Polecam wszystkim, którzy chcą poznać losy tej postaci oraz dowiedzieć się, jak wyglądała wojna wywiadów między Polską a Niemcami w dwudziestoleciu międzywojennym.

Wojciech Sobański