„Bitwa stoczona u bram Warszawy w sierpniu 1920 roku miała równie przełomowe znaczenie, jak Maraton czy Waterloo. Jej wynik bowiem miał zasadniczy wpływ na wydarzenia polityczne z lat dwudziestych i trzydziestych, na przebieg drugiej wojny światowej, na układ pokojowy z 1945 i na postawy europejskich mężów stanu epoki”.

W 2020 roku obchodzimy setną rocznicę Bitwy Warszawskiej. Została ona uznana za 18. Najważniejszą bitwę w dziejach świata. Polskie zwycięstwo nad bolszewikami miało olbrzymie znaczenie, nie tylko dla naszej Ojczyzny, ale także dla całej Europy.

Nic więc dziwnego, że Wydawnictwo Literackie zdecydowało się na drugie wydanie książki Adam Zamoyskiego pod tytułem „Warszawa 1920. Nieudany podbój Europy. Klęska Lenina”. Jej autor jest znanym historykiem i publicystą.

„Warszawa 1920” to bardzo interesująca i potrzebna książka. Pozwala zrozumieć wiele historycznych procesów. Jak to się stało, że Bitwa Warszawska mimo swojego znaczenia jest nieobecna w świadomości zachodniej Europy? Dlaczego niemal nikt nie pamięta o tym polskim tryumfie albo przedstawia go w wypaczony sposób? Jakie skutki „Cud nad Wisłą” miał dla Polski, Europy i świata?

Adam Zamoyski we wstępie do wydania polskiego jasno pisze, że przygotowywał tę książkę z myślą o zachodnich czytelnikach, niezaznajomionych z historią Polski. Ma to jednak swoje zalety. Otóż publikację tę czyta się bardzo szybko. Język autora jest zrozumiały dla każdego. Nie znajdziemy tutaj specjalistycznych terminów z dziedziny wojskowości. W zamian otrzymujemy wartką narrację, która naprawdę wciąga czytelnika. Wszystko to ze wtrąconymi tu i ówdzie ciekawostkami, humorem czy interesującymi danymi biograficznymi głównych postaci obu stron konfliktu czyni lekturę bardzo interesującą i zrozumiałą absolutnie dla każdego.

Oczywiście niejako z konieczności niektóre sądy czy analizy historycznych procesów są dość uproszczone i powierzchowne. Rozumiem jednak, że taka była koncepcja autora, który nie chciał nużyć czytelnika i przytłaczać go ogromem faktów i historycznych dywagacji.

Kolejnym niezaprzeczalnym walorem publikacji są zawarte w niej materiały archiwalne. Zdjęcia, fotografie, plakaty, obwieszczenia przenoszą czytelnika do 1920 roku i czynią lekturę jeszcze ciekawszą. Również grafiki obrazujące poszczególne bitwy zasługują na naszą uwagę. Są naprawdę czytelne i zwięzłe.

Sama książka ma klasyczny, chronologiczny układ. Autor trafnie zauważa, że traktat wersalski nie był niczym innym niż chwilowym zawieszeniem broni. Jednak dla Polski nie był nawet tym. Oto bowiem była Polska – jak ówcześnie żartowano – największym krajem na świecie, nie posiadała bowiem żadnych granic. Wojna na wszystkich kierunkach zaważyła także na konflikcie z bolszewicką Rosją. Jednak ta ostatnia również miała swoje problemy. Lenin toczył wojnę domową z białymi. W tym miejscu Zamoyski możliwie klarownie tłumaczy czytelnikom zachowanie Piłsudskiego i zachodnich mężów stanu, oskarżających go o ciche wspieranie Lenina.

Dla wszystkich było jednak jasne, że wojna jest nieunikniona. Wszak droga do światowej rewolucji wiodła tylko przez trupa Polski. Innej drogi na Zachód po prostu nie było. Wiedział o tym Lenin, wiedział o tym Piłsudski. Wiedzieli także zachodni alianci, którzy przysłali do Warszawy misję wojskową, czym tylko zirytowali Naczelnika polskiego państwa.

Autor świetnie maluje obraz obu armii, które stanęły naprzeciwko siebie. Bolszewickie hordy, na pół dzikie, okrutne i bezwzględne. Któż jednak nie słyszał o budzącej grozę kawalerii Budionnego? O ambitnym Tuchaczewskim?

Czoła musieli stawić im żołnierze polscy, z trudem scalani z trzech zaborów w jedną armię. Dramatycznie wyglądała głównie kwestia uzbrojenia. Mnogość rodzajów broni powodowała liczne komplikacje.

Polskie zwycięstwo u bram Warszawy i jego rozmiary były zaskoczeniem tak dla wygranych, jak i pokonanych. Zamoyski główne zasługi po stronie polskiej przypisuje Piłsudskiemu. Wiemy, że współczesna historiografia nieco niuansuje tę kwestię. Prawdą jest jednak, że sukces ma wielu ojców. Piłsudski był Naczelnym Wodzem, oczywistym jest więc, że odpowiadał za całokształt kampanii.

Stosunkowo mało miejsca autor poświęcił traktatowi ryskiemu, który zakończył wojnę. W „pokłosiu” dokonuje swoistego historycznego rajdu, zahaczając aż o rok 1989.

„Warszawa 1920. Nieudany podbój Europy. Klęska Lenina” to bardzo ciekawa książka, którą bez wątpienia polecam wszystkim interesującym się historią. Autor w przystępny sposób przedstawił przyczyny, przebieg i skutki wojny polsko-bolszewickiej z 1920 roku. Jest to zwięzła i zrozumiała dla każdego publikacja. Lektura w sam raz w roku setnej rocznicy „Cudu nad Wisłą”.

Wojciech Sobański