Niewiele jest książek, które doczekały się osobnych publikacji na swój temat. Niewielu jest też pisarzy, którzy zapisaliby się na kartach historii literatury pomimo, iż napisali tylko jedną powieść. Z tego właśnie względu „Przeminęło z wiatrem. Od bestsellera do filmu wszechczasów” jest pozycją wyjątkową. To ponad 450 stron opowieści o jedynej książce Margaret Mitchell. Jedynej, ale zarazem jednej z najpopularniejszych książek w historii.

W 2013 roku minęło 75 lat od pierwszego wydania napisanej z rozmachem powieści o amerykańskim Południu czasów wojny secesyjnej. To, co z tej okazji przygotowali pisarka Ellen F. Brown i kolekcjoner pamiątek związanych z „Przeminęło z wiatrem”, John Wiley Jr., to prawdziwy majstersztyk, jeśli chodzi o pracę badawczą. Ta obszerna publikacja to próba odtworzenia historii z licznych dokumentów, archiwów i korespondencji. Choć autorów tej książki oficjalnie jest dwoje, to tak naprawdę praca zespołowa, bo osób, które pomogły im w dotarciu do jak najbardziej rzetelnych informacji są dziesiątki (wystarczy spojrzeć w Podziękowania). Autorzy najpierw przeprowadzają nas przez kolejne okresy życia Mitchell do okresu pisania książki i prac związanych z jej publikacją, a następnie przedstawiają kulisy tego, co działo się po jej wydaniu. Jeśli myślicie, że autor pisze bestseller i to wszystko – to jesteście w błędzie. To dopiero początek. A zarazem koniec spokojnego, ustabilizowanego życia. Czytając „Przeminęło z wiatrem” nikt z nas nie myślał raczej o tym, że jego autorka musiała całe życie walczyć o swoje dzieło. Najpierw w kwestii praw do imion postaci, praw do wydawania powieści za granicą, praw do zachowania tytułu, potem w kwestii bezprawnego wystawiania sztuk teatralnych na jej podstawie czy drukowania jej w odcinkach, a następnie w kwestii sequeli, które nielegalnie powstawały na całym świecie. Sama Mitchell nigdy nie zdecydowała się na jego pisanie, głównie dlatego, że miała dość problemów z jedną książką. Ponieważ historia Scarlett O’Hary okazała się wielkim sukcesem, Mitchell była w centrum zainteresowania mediów i czytelników. Do jej rąk trafiały codziennie setki listów z prośbami o autografy. Zapraszano ją do radia, telewizji, na spotkania w klubach książki. Prawie zawsze odmawiała. Sława bardzo ją męczyła, choć przyznawała, że zależy jej na zdobyciu międzynarodowego uznania. I to jej się zdecydowanie udało osiągnąć. Ale tego sukcesu nie byłoby, gdyby nie jej mąż, John Marsh. Kto do tej pory nie interesował się postacią Mitchell (skądinąd, dość ciekawą), ten może być zaskoczony jak wielkie wsparcie miała autorka z jego strony. To on załatwiał za nią wiele spraw, a przed wydaniem książki ślęczał z nią nad poprawkami. Choć publikacja pary badaczy to głównie książka o książce, wyłania się z niej też portret niezwykle oddanego sobie małżeństwa (Mitchell pielęgnowała męża po rozległym ataku serca), a jednocześnie ciekawy wizerunek pisarki mającej osobliwy stosunek do swojej popularności. Mitchell nie rozumiała chyba z czym wiąże się wydanie książki i tego, że konsekwencje w postaci popularności i obowiązków marketingowych są nieuniknione, jeśli wydaje się w dużym wydawnictwie.

Fani powieści Mitchell znajdą w książce wiele ciekawostek (jak choćby tę, że Scarlett miała początkowo nazywać się… Pansy). Dowiedzą się, dlaczego powstał sequel (i to nie jeden, pomimo tego, że autorka go sobie nie życzyła), a także że Mitchell pisała książkę od końca. Dla fanów filmu atrakcji jest w książce mniej. Nie mniej jednak, ta publikacja to kompendium wiedzy na temat procesu wydawniczego i produkcji filmu na podstawie książki. W przypadku „Przeminęło z wiatrem”, studia filmowe interesowały się ekranizacją jeszcze zanim książka była na dobre ukończona. Dziś ta sytuacja również wydaje się aktualna, podobnie jak zmagania pisarzy z prawem autorskim, które okazuje się być nieścisłe i problematyczne.

Dzięki książce Ellen F. Brown i Johna Wileya Jr. mamy niepowtarzalną możliwość zajrzeć za kulisy wydania powieści, by uświadomić sobie, że nie jest to proces ani łatwy, ani przyjemny, ani też kończący się wraz z pojawieniem się książki na sklepowych półkach. W tym sensie publikacja ta jest naprawdę godna pochwały. Niestety, siłą rzeczy, szczegółowość książki sprawia, że jest ona nużąca jak podręcznik do historii. Nagromadzenie dat, liczb, nazwisk, tłumaczeń przepisów prawnych i opisów procesów sądowych jest bowiem jej sednem. Brakuje jakiegoś cieplejszego spojrzenia na samą treść „Przeminęło z wiatrem” i jego bohaterów, czy próby wyjaśnienia jego fenomenu i odpowiedzi na pytanie: dlaczego kolejne pokolenia czytelników po tę książkę sięgały? To sprawia, że choć publikacja jest wartościowa, jej lektura prawdopodobnie w większości przypadków spotka się z rozczarowaniem, a jej koniec – z ulgą. Warto więc raczej ją sobie podczytywać od czasu do czasu, niż próbować ją „połknąć” za jednym zamachem.

Malwina Sławińska