Jest truizmem, żeby nie powiedzieć banałem, że "Państwo" Platona to absolutna klasyka w filozofii. Nie jeden raz słyszałem i czytałem, iż bez dogłębnej znajomości twórczości najwybitniejszego z uczniów Sokratesa, nie ma co ruszać dalej w labirynt prac innych "miłośników mądrości". Wszyscy z niego czerpali, nie wszyscy się do tego wprost przyznawali. Bez Jego myśli trudno sobie wyobrazić w ogóle historię tej dziedziny, ale także takie zjawiska kultury, jak chociażby chrześcijaństwo (nie byłoby tym, czym się stało bez platońskich wpływów).
"Państwo" to chyba najbardziej znane z pism twórcy Akademii, a z pewnością najgłośniejsze. I tak, biorąc pod uwagę, że zostało już ono wielokrotnie rozłożone na czynniki pierwsze przez kompetentnych badaczy, a ich wnioski są dosyć łatwo dostępne w wielu miejscach, toteż napiszę tylko skrótowo, czemu wypada się bliżej przypatrzeć w trakcie lektury.
Po pierwsze "Platon (...) wiedział, że obraz żaden nigdy nie oddaje rzeczywistości samej, tylko odtwarza chwilowy i znikomy wygląd jakiejś jednej strony rzeczywistego przedmiotu". To stwierdzenie autora wstępu oraz rozmyślania Filozofa o słynnej "jaskini" są bardziej kapitalne, niż to się może wydawać z pobieżnych refleksji (o ludziach, którzy za długo tam się znajdują: "I gdyby ich ktoś próbował wyzwalać i podprowadzić wyżej, to gdyby tylko mogli chwycić coś w garść i zabić go, na pewno by go zabili").
Po drugie, definiowanie sprawiedliwości jako byciu porządnym i robieniu swojego, może wydawać się mało "filozoficzne", ale do większości nie docierają nie tylko wielkie i skomplikowane słowa, ale też te krótkie i proste komunikaty. Przykładów mamy zadość na co dzień. W ogóle o prawie i sprawiedliwości w dziełach Platona jest dużo. Wprawdzie nie są one pisane wielkimi literami, aby dodać niezasadnej chwały temu, co się pod nimi naprawdę kryje, lecz wysławiane i rozumiane tak jak należy - mają w sobie olbrzymi ładunek sugestywnego działania.
Następnie, słynna myśl Tocquevilla o reformach jako początku końca rządów, również pochodzi od Platona: "Czy może to jest rzecz prosta, że przewrót każdego ustroju państwowego wychodzi właśnie od tego czynnika, który ma rządy w ręku, kiedy się w nim zaczną rozterki wewnętrzne. A jak długo w nim panuje jedna myśl, to choćby go było bardzo mało, nic go nie potrafi ruszyć".
Gorzkie słowa o rządach większości i o samej większości, też dają sporo do myślenia: "Więc ci, którzy z rozumem i dzielnością nie mają nic wspólnego, a czas spędzają na ucztach i tym podobnych przyjemnościach i to jest całe ich doświadczenie, ci, zdaje się, zjeżdżają tylko w dół, a stamtąd z powrotem do połowy drogi i na tej przestrzeni plączą się całe życie, a nie mijają tej granicy nigdy i nigdy się nie wznoszą do tego, i nie patrzą na to, co jest naprawdę wysoko, i nigdy się istotnie nie napełniają tym, co istnieje, więc pewnej a czystej rozkoszy nie kosztują tylko, tak jak bydło, patrzą zawsze w dół i schylają się ku ziemi i ku stołom, pasą się tam i parzą, a że każdy z nich chce mieć tego więcej niż inni, więc kopie jeden drugiego i bodzie żelaznymi rogami i kopytami i zabijają się nawzajem".
Mamy też w "Państwie" opowieść o sądzie ostatecznym, powrocie ze świata zmarłych, w którym sprawiedliwi idą do nieba a niesprawiedliwi pod ziemię - coś to wszystko bardzo przypomina...
A to tylko wierzchołek gigantycznej góry lodowej.
Warto jeszcze wspomnieć, że ci, których fascynuje opowieść o pewnym pierścieniu, co daje moc bycia niewidzialnym, znajdą jej źródło również w tym miejscu.

Na koniec kilka słów o przekładzie i komentarzu do "Państwa" dokonanych przez Władysława Witwickiego. Ciężko sobie wyobrazić coś bardziej znakomitego. Przytoczę tylko dwie próbki z interpretacji kwestii religijnych zawartych w tej pracy: "Pocieszać się trzeba tym, że ludzie, a nade wszystko dzieci, zazwyczaj zgoła nie zgłębiają tego, co czytają, słyszą lub śpiewają. Można im opowiadać rzeczy, od których komuś myślącemu musiałyby włosy stawać na głowie. Jeżeli opowiadanie pochodzi od osoby kochanej, czcigodnej i jest podane w tonie budującym, wydaje się miłe i budujące i może nie zostawiać ujemnych śladów na duszy. Przecież mało kto myśli nad tym, co czyta i słyszy. Dzieciom się opowiada to, co każe zwyczaj i władza, a to przecież i tak przeważnie spływa po wierzchu i dorosły mało już z tego pamięta".
"To rugowanie sprzeczności z wierzeń religijnych nie wydaje się ani takie potrzebne, ani pożyteczne. Bo, po pierwsze, mało kto je spostrzega. Ludzie ich na ogół nie czują, nie wiedzą o nich i one im nie przeszkadzają. A po drugie, przekonania i supozycje sprzeczne dodają wiele uroku snom, baśniom, poematom, wytworom fantazji, wierzeniom. Co by zostało z poezji, gdyby ją oczyścić z przenośni, z paradoksów, z nieprawdopodobieństw i sprzeczności? (...) Trzeźwy umysł, który sprzeczności nie znosi, ma na to naukę. Ale sercom ludzkim i fantazji nie wystarcza nauka. Chcą snów. Ma do nich prawo nawet człowiek uczony. Cóż dopiero człowiek prymitywny! Tę samą trudność, która tu zajmuje Platona rozwiązuje i teologia chrześcijańska, przypisując zło skażonej woli ludzkiej - Bóg je tylko dopuszcza, ale go nie chce".

Jest truizmem, żeby nie powiedzieć banałem, że "Państwo" Platona to absolutna klasyka w filozofii. Nie jeden raz słyszałem i czytałem, iż bez dogłębnej znajomości twórczości najwybitniejszego z uczniów Sokratesa, nie ma co ruszać dalej w labirynt prac innych "miłośników mądrości". Wszyscy z niego czerpali, nie wszyscy się do tego wprost przyznawali. Bez Jego myśli trudno...