Wszystkie dzieła Anzelma mają charakter monograficzny. Dwa pierwsze, najbardziej znane, Monologion i Proslogion dotyczą istnienia i natury Boga. Monologion powstał z wykładów prowadzonych przez Anzelma dla mnichów w Bęc. Domagali się oni takiego ujęcia zagadnień, w którym niczego nie ustala się na podstawie objawienia, oczekiwali natomiast dowodów wyłącznie rozumowych. Stąd pierwotny tytuł tego dzieła: Exemplum meditandi de ratione fidei. Postulat uczniów zgadzał się z programem nauczyciela. Anzelm, wchodząc w położenie kogoś, kto jeszcze nie wierzy, stara się dowieść tego, co wiara naucza o Bogu: jego istnienia, atrybutów, a nawet trójoso-bowości. Wykazuje dużą sprawność dialektyczną - przedstawia wszystkie możliwe hipotezy w danym zagadnieniu, analizuje je, wyklucza te, które zawierają sprzeczność bądź są sprzeczne z wnioskami już przyjętymi, by przyjąć wreszcie jedyne twierdzenie dające się utrzymać (...).

Dopełnienie tego programu znajdujemy w Proslogion i słynnej formule: fides ąuaerens intellectum (taki był pierwotny tytuł dziełka). Wiara szukająca zrozumienia już je w sobie nosi, toteż metodę racjonalizacji wiary traktuje Anzelm jako nakaz wypływający z samej wiary. Obowiązkiem wierzącego, a zwłaszcza teologa, jest podjęcie tego imperatywu wypływającego z wiary, co pozwala na pogłębienie samej wiary. Zrozumienie wiary, tu na ziemi, jest pośrednim etapem pomiędzy ślepą wiarą a wizją uszczęśliwiającą, której oczekujemy. Działalność rozumu, która polega na wyjaśnianiu, porządkowaniu, interpretowaniu i potwierdzaniu treści objawienia ma podwójny cel: pożytek i radość wierzących oraz przekonanie i nawrócenie niewierzących. Racjonalizacja wiary ma więc podwójną perspektywę, ale niezależnie od celu, któremu może służyć (pogłębienie, a raczej poszerzenie o wymiar intelektualny wiary u wierzącego oraz skierowanie niewierzącego ku wierze), "rozumienie" wiary ("wyjaśnianie", "dostarczanie racji") jest w obu przypadkach tym samym - rozpoznaje i ukazuje inteligibilność struktury wiary.

(ze Wstępu Leszka Kuczyńskiego)