Książkę czyta się dość szybko- jest ciekawa, ale też niepozbawiona kontrowersyjnych wniosków, które części czytelników mogą się nie podobać. Niemniej jednak przedstawione dane statystyczne i przytoczone przykłady mogą dać sporo myślenia. Dziwne jest ciągłe porównywanie odpowiedzi społeczeństwa do szympansów- podejrzewam, że autor chciał w ten sposób podkreślić, jak błędne są nasze wyobrażenia o świecie, jednak za 10 razem jest to delikatnie męczące.
Jeśli chodzi o samą treść książki- głównym przekazem autora jest to, że zdecydowana większość społeczeństwa ma pesymistyczne podejście do świata i przestarzałą wiedzę, dlatego też postrzegamy świat jako gorszy, trudniejszy i okrutniejszy, niż jest w rzeczywistości. Mimo wszystko jest wiele przesłanek, które świadczą o znaczącej poprawie w zakresie najpoważniejszych problemów globalnych.
Rozdział I- instynkt przepaści
W pierwszej kolejności uporał się z mitem o śmiertelności niemowląt. Okazuje się bowiem, że na dzień dzisiejszy jest ona bardzo niska, zarówno w przypadku krajów rozwiniętych, jak i tych rozwijających się, co jest spowodowane lepszym dostępem do medycyny.
Aż 90% społeczeństwa żyje w kraju o wysokich lub średnich dochodach. Jedynie 10% populacji klasyfikowana jest jako żyjąca w kraju o niskich dochodach- jednak nawet w tym przypadku nie jest tak źle, jak się wydaje. Nie licząc krajów takich jak Somalia czy Afganistan, nawet w tych biednych krajach poziom niedożywienia, braku dostępności do wody, elektryczności, szczepień jest niski.
Aby unikać podobnych błędów w rozumowaniu należy uważać na typowe średnie- znacznie bardziej miarodajne jest przyjrzenie się rozpiętości liczbowej. Nie należy również kierować się skrajnościami- z reguły są to odrealnione przypadki, a większość danych znajduje się gdzieś po środku.
Rozdział II – instynkt pesymizmu
Z natury postrzegamy wszystko w sposób pesymistyczny. W ciągu ostatnich 20 lat liczba osób, która żyje w skrajnym ubóstwie, zmniejszyła się o połowę i stanowi mniej niż 10% populacji. Wydłużyła się również średnia długość życia, która na moment pisania książki wynosi 72 lata, co jest spowodowane przede wszystkim mniejszym współczynnikiem umieralności z powodu chorób, podczas narodzin, z powodu głodu.
W ostatnich latach udało się prawie całkowicie pozbyć takich problemów globalnych, jak niewolnictwo, wycieki ropy, drogie panele słoneczne, infekcje HIV, zgony dzieci, zgony na polu walki, kary śmierci, katastrofy lotnicze, praca nieletnich, klęski żywiołowe, bron jądrowa, dziura ozonowa, głód.
Jednocześnie sytuacja poprawiła się w zakresie chociażby ochrony przyrody, prawa głosów, produkcji nowych filmów i utworów muzycznych, telefonów komórkowych, dostępu do wody, demokracji, przeżywalności na raka, alfabetyzacji, elektryczności, szczepienia, Internetu.
Autor podkreśla, że jesteśmy otaczani informacji o negatywnym zabarwieniu. Pozytywne zmiany nie są tak ochoczo rozpowszechniane. To waśnie z tego powodu nasz obraz na temat świata jest negatywny. W celu kontrolowania instynktu pesymizmu musimy przede wszystkim spodziewać się złych wiadomości. Należy pamiętać, że sytuacja w jednym momencie może być zła, jednakże ulegać poprawie. Skuteczne może być również porównywanie obecnych czasów z przeszłością.
Rozdział III – instynkt prostej linii
Mimo dynamicznego wzrostu ludności w ostatnich latach, szacuje się, że do roku 2100, wartości te ulegną znacznemu spowolnieniu i wyniosą około 11 mld ludności- tak przynajmniej szacuje ONZ. Jest to spowodowane przede wszystkim tym, że w ciągu ostatnich 70 lat liczba urodzonych dzieci przez jedną kobietę spadła o połowę- aktualnie wynosi 2,5, a główną tego przyczyną jest oczywiście dobrobyt i brak konieczności zapewniania rodzinnej siły roboczej.
W praktyce w statystykach linia prosta jest stosunkowo rzadkim zjawiskiem. W celu kontrolowania tego błędu poznawczego warto zdawać sobie sprawę, że wykresy mogą przyjmować kształt zjeżdżalni, litery S, pagórka.
Rozdział IV – instynkt strachu
Autor daje do zrozumienia, że naszą uwagę przyciągają zdarzenia, które nas przerażają, jednak w praktyce są one niewielkim zagrożeniem. Pompowane w mediach, budzące strach sytuacje, odpowiadają kolejno następującym procentowym wartościom: klęski żywiołowe (0,1 % wszystkich zgonów), katastrofy lotnicze (0,001%), morderstwa (0,7%), substancje radioaktywne (0%), terroryzm (0,05%). Łącznie te ochoczo przedstawiane w mediach zdarzenia nie przekraczają 1% światowych zgonów.
Rozdział V – instynkt wyolbrzymiania
Kiedy słyszymy, że ponad 4 mln dzieci umiera rocznie na świecie, wówczas z pozoru jest to dla nas ogromna tragedia. Należy jednak zwrócić uwagę, że liczba ta diametralnie ulega zmniejszeniu – przykładowo w 1990 roku było to prawie 15 mln osób.
Niejednokrotnie rzucanie pojedynczych liczb silnie oddziałuje na społeczeństwo. Dlatego ważne jest, aby nauczyć się je porównywać, aby mieć realny pogląd w danej kwestii. Przykładem jest chociażby dzielenie jakiegoś zjawiska przez liczbę ludności. W przypadku długich list skupmy się na punktach, które mają największe wartości- z reguły stanowią one zdecydowaną większość, a pozostałe pozycje są jedynie niewielkim odsetkiem.
Rozdział VI – instynkt generalizacji
Niekiedy generalizowanie wykorzystywane w celu wyjaśnienia jakiegoś zjawiska jest błędne. Przykładowo zdanie, że „większość mieszkańców ma dostęp do publicznej służby zdrowia” może oznaczać zarówno, że 51% może korzystać z takiego udogodnienia, jak również 99%- jest to ogromna różnica, jednak w obu przypadkach zdanie z matematycznego punktu widzenia jest prawidłowe.
Aby uniknąć generalizowania, dobrą metodą jest szukanie różnic i podobieństw wewnątrz licznych grup, uważajmy na określenie „większość”, które może mieć różne znaczenie. Na uwagę zasługuje również posługiwanie się wyrazistymi przykładami, które co prawda łatwiej zapamiętać, ale często stanową wyjątek, a nie regułę.
Rozdział VII – instynkt przeznaczenia
Zgodnie z przekonaniami ludności zachodniej, wiele rzeczy na świecie pozostaje niezmiennych, a to tylko dlatego, że zmiany zachodzą w wolnym tempie. Niemniej jednak w dłuższej perspektywie czasu doprowadzają one do dużych transformacji. Autor obala mit, jakoby religia miała największy wpływ na dzietność- trafnie udowadnia, że głównym czynnikiem w tym zakresie jest zamożność, a także dostępność do środków antykoncepcyjnych.
W celu kontrolowania tego błędu poznawczego, warto śledzić nawet stopniowe postępy. Niezbędna jest również regularna aktualizacja wiedzy, bowiem wiele informacji w szybkim tempie ulegają zmianom. Warto również zwrócić uwagę na zmiany kulturowe, które wraz z postępem mają duże znaczenie, czego przykładem jest tolerancja związków jednopłciowych lub tolerancja rasowa.
Rozdział VIII – instynkt pojedynczej perspektywy
Pojedyncza perspektywa w znacznym stopniu ogranicza naszą wyobraźnie, dlatego też każdemu problemowi należy przypatrywać się z wielu stron- tylko wtedy faktycznie zrozumiemy sytuację. Przykładem jest chociażby to, że osoby wykształcone w jakiejś konkretnej dziedzinie często nie mają tak spektakularnej wiedzy w innych.
Aby tego uniknąć, nie powinniśmy chwalić się wiedzą, która wychodzi poza naszą specjalność. Co więcej, niekiedy część zjawisk jest trudna do opisania liczbami. Autor przestrzega też przed prostymi ideami i rozwiązaniami, należy bowiem zwrócić uwagę, że większość problemów jest złożonych, dlatego ich rozwiązanie nie jest tak łatwe, jak mogłoby się wydawać.
Rozdział IX – instynkt obwiniania
Człowiek z natury szuka kozła ofiarnego różnych globalnych zdarzeń. W praktyce to nie jedna osoba ma decydujący wpływ na problem- jest on znacznie bardziej skomplikowany. Dlatego też w celu uniknięcia tego warto szukać przyczyn zjawisk, a nie winnych. To nie pojedyncze osoby mają negatywny lub pozytywny wpływ na jakąś konkretną sytuację, a cały system, do którego zaliczyć można chociażby społeczność.
Rozdział X – instynkt pośpiechu
Pośpiech jest niezbędny jedynie w nielicznych przypadkach- z reguły jest doradcą diabła. W tym rozdziale autor zwraca uwagę na zagrożenia, którymi realnie powinniśmy się martwić i zalicza do nich: światową pandemię, kryzys finansowy, zmiany klimatyczne, skrajne ubóstwo, trzecia wojna światowa.

Książkę czyta się dość szybko- jest ciekawa, ale też niepozbawiona kontrowersyjnych wniosków, które części czytelników mogą się nie podobać. Niemniej jednak przedstawione dane statystyczne i przytoczone przykłady mogą dać sporo myślenia. Dziwne jest ciągłe porównywanie odpowiedzi społeczeństwa do szympansów- podejrzewam, że autor chciał w ten sposób podkreślić, jak błędne...