POSTPOEZJA

Krzysztof Jaworski (ur. 1966) utrwalił się w mojej świadomości przede wszystkim jako autor obszernego, solidnie naukowego posłowia do wydanego w 2006 roku przez Iskry zbioru wierszy Brunona Jasieńskiego „But w butonierce i inne wiersze”. Niedawno jednak miałem okazję obejrzeć krótkometrażowy film animowany, pod tytułem „Warzywniak” na podstawie prozy Jaworskiego, z rysunkami zmarłego niedawno Edwarda Dwurnika. Spowodowało to, że zainteresowałem się innym obliczem Krzysztofa Jaworskiego, a mianowicie jednego z czołowych przedstawicieli tak zwanego „pokolenia bruLionu”, więc niewiele się zastanawiając zaopatrzyłem się w jego ostatni jak dotąd tomik poetycki.

Już sam tytuł tej niespełna trzydziestostronicowej książeczki – „.byłem” przykuwa uwagę i każe zastanawiać się, czy nie jest przypadkiem owocem edytorskiej niechlujności. Dopiero dobrze współgrająca z formą treść tych zapisków uzasadnia tę postawioną w niecodziennym miejscu kropkę. Wiersze Krzysztofa Jaworskiego to właśnie kwintesencja tego, co można zanotować po kropce, gdy już wszystko zostało napisane. Jest to próba poczynienia dopisków do życia, próba zmartwychwstania, reanimacji frazy. Owa metaforyczna kropka przybrała w życiu autora bardzo realny wymiar punktu demarkacyjnego, dzielącego życie na „przed” i „po” – była nią z pewnością choroba nowotworowa, którą poeta opisał w książce „Do szpiku kości”, nazywanej „ostatnią powieścią awangardową”.

Tomik „.byłem” pomieścił zaledwie dwadzieścia utworów. Są to wiersze krótkie, ostre, często wulgarne i bezdyskusyjne. Chwalebnie nihilistyczne i gorzko ironiczne. Jednocześnie są to zapiski szczere i pozbawione wszelkiej blagi, jakby prywatne, nieprzeznaczone dla neutralnego oka czytelnika. Jaworski kpi sobie z górnolotnych pojęć, jak na przykład naród: „Ich Bóg Ojciec mówił po hebrajsku./ Ich Matka Boska mówiła po polsku./ Ich Jezusa ukrzyżowali Żydzi”. Sprowadza miłość do wątpliwości: „(…) powiedz, kochanie/ chcesz się ze mną pierdolić,/ czy chcesz się ze mną zestarzeć?”. Szydzi z sentymentalizmu: „(…) zanim kolejny idiota wyśle Cię do Tomaszowa”, co jest oczywistym nawiązaniem do wiersza Tuwima. Są tutaj wersy wprost mówiące o doświadczeniu choroby nowotworowej: „Czy jeśli pojadę do San Francisco,/ będę miał we włosach kwiat,/ skoro już prawie/ nie mam włosów?”. Nieliczni bracia poety to „zdeptane trawy”, siostry zaś to „łamliwe włosy”. Jedyna szczątkowa melancholia na jaką pozwala sobie podmiot liryczny, to tęsknota za dawnymi czasami – jak w wierszu „Słodkie lata 90.” – gdy „nic nie było zapisane na pendrivach./ Wszystko było zapisane w gwiazdach”. Albo też w wierszu „Za moich czasów”, który może już być znany uważnemu czytelnikowi poezji, gdyż, z kosmetyczną zmianą jednego w jednym z wersów, ukazał się w 2010 roku w antologii wierszy kryminalnych „Żegnaj laleczko. Wiersze noir”.

Niewątpliwym punktem kulminacyjnym zbiorku jest najdłuższy wiersz, już prawie poemat „44 lata 33 miesiące” – mocno oparta na aleatoryce i złożona z równoważników zdań próba podsumowania życia, dokonywana przez „okaleczone zwierzę./ Biedne i bezpieczne.”, utwór, który niepokojąco zbliża się do zapisu chemicznego snu. Jakby mało było nowej rzeczywistości, do głosu dochodzi dodatkowo świadomość przefiltrowana przez chorobę, w której podmiot liryczny postrzega się jako onkologicznego Rimbauda ze szpitalnego łóżka: „A czerń, E czerń, I czerń, U czerń, O czerń”. Ostatecznie, w zamykającym zbiór wierszu tytułowym, jakby podążając w swojej autorefleksji w kierunku odwrotnie chronologicznym, redukuje swoje istnienie do „zaschniętej wydzieliny”, która z pewnością dotrze do kanalizacyjnego odpływu”.

Mam pełną świadomość faktu, że wiersze Jaworskiego nie należą i być może nigdy nie będą należeć do głównego nurtu polskiej poezji, jednak w ich lekturze odnajduję pewien osobliwy rodzaj przyjemności. Nie jest to typowa literatura, „solipsystycznie-cierpiętnicza”, ani też „epifaniczno-ozdrowieńcza”. Choć, dla mnie osobiście, wiele zawartych w tym tomiku obrazów jest w istocie ozdrowieńczych, a na pewno odświeżających – w kontrapunkcie do uprawianej nagminnie apologii wzniosłych pojęć i tak zwanego pozytywnego myślenia. Jaworski pyta retorycznie „I gdzie się podział patos? Gdzie się, kurwa, podział patos?”. Wiadomo jednak, że dla większości czytelników, poezja Jaworskiego będzie niczym więcej, jak w wierszu pt. „Szwalnia” – „materiałem skąpym o ograniczonej przydatności diagnostycznej”. Te peryferia poezji to dwadzieścia wypsnięć, warknięć, mrugnięć. Rodzaj zapisków na luźnych karteczkach, rozrzuconych przez poetę po całym świecie, aby świadczyły o jego niegdysiejszej obecności, by za niego mówiły „byłem”. Poezja po ostatniej kropce, równoznacznej z końcem świata. Który na razie jeszcze nie nastąpił. Poezja powinna być tatarem literatury przyjmowanym w małych dawkach, styliskiem siekiery, małą szpilką słowa wbitą w laleczkę voodoo. Wiersze Jaworskiego spełniają ten postulat z naddatkiem.

POSTPOEZJA

Krzysztof Jaworski (ur. 1966) utrwalił się w mojej świadomości przede wszystkim jako autor obszernego, solidnie naukowego posłowia do wydanego w 2006 roku przez Iskry zbioru wierszy Brunona Jasieńskiego „But w butonierce i inne wiersze”. Niedawno jednak miałem okazję obejrzeć krótkometrażowy film animowany, pod tytułem „Warzywniak” na podstawie prozy...