Diagnoza potrafi zmienić wszystko. Ta jedna wizyta u lekarza, to jedno wypowiedziane zdanie zmienia całe życie o 180 stopni. Nieważne czy jest to choroba przewlekła, z którą na upartego „da się przecież żyć”, czy rak. Po zamknięciu drzwi od gabinetu kończy się jedno życie, a zaczyna zupełnie inne. Wiem to z własnego doświadczenia. Wiem też, że nigdy nie choruje się samemu. W pewien sposób na to samo chorują najbliżsi, rodzina i znajomi. Są nagle wyczuleni na zupełnie inne rzeczy. Patrzą na ciebie w zupełnie nowy, obcy dla chorego sposób. Wiedzą rzeczy, o których wcześniej nie mieli i nie musieli mieć pojęcia. I ta książka niezwykle dobitnie to pokazuje.

Sigrid ma teoretycznie wszystko, czego potrzeba w życiu. Kochającego partnera, dzieci, dom i karierę lekarską w samej stolicy Norwegii. Udało jej się wyrwać z małego miasteczka i osiąść w samym centrum kraju. Tylko jej córka zdecydowanie bardziej woli ostatnio swojego biologicznego ojca niż mężczyznę, który faktycznie ją wychował, a to odbija się na jej związku. Wszystkie jej problemy znikają, gdy dzwoni jej matka. Anne to kobieta samowystarczalna, jej mąż przebywa w ośrodku po udarze, pogrążony we własnym świecie. Mimo to Anne ciągle go odwiedza. Nawet wtedy, gdy sama słyszy diagnozę, która paraliżuje jej życie. Rak.

Helga Flatland ponownie rozbija rodzinę na części, przeprowadzając czytelnika przez powolny proces tworzenia się relacji zarówno w tradycyjnej rodzinnej społeczności, jak i tej patchworkowej. Jak bardzo jedno zdanie wypowiedziane w gabinecie lekarskim jest w stanie zmienić życie obu kobiet? Przy czym autorka nie stosuje w swojej prozie żadnych upiększeń. Jest tak boleśnie prawdziwa w tym, co opisuje, że przewracanie kolejnych stron może powodować aż fizyczny ból. Flatland ma prawdziwy talent do opisywania skomplikowanych relacji rodzinnych w czułych, świetnie wyważonych, bolesnych i pełnych skandynawskiej surowości słowach. Pokazała to we „Współczesnej rodzinie” i potwierdziła w „Ostatnim razie”.

Szwedka ponownie sięgnęła po relację rodzic – dziecko, pokazując, jak bardzo potrafi się ona skomplikować na przestrzeni lat. Jak wiele musi kosztować matkę poproszenie dziecka o pomoc przy własnej śmierci? Jak bardzo musi boleć patrzenie na powolne odchodzenie rodzica, gdy nic już nie można zrobić? Flatland nie zarzuca czytelnika wzruszającymi monologami, całą gamą emocji lub przydługimi wyznaniami i przebaczeniami. Wręcz przeciwnie, „Ostatni raz” pełen jest surowości, skrytego bólu i po prostu lodowatej rzeczywistości, pełen bezradności, ciszy, rozumiejących spojrzeń i cierpienia, które skrywane głęboko w końcu opuszcza ciało i wychodzi na wierzch.

Nie płakałam na tej książce, bo to nie jest typowy wyciskacz łez. Ta powieść ma was przycisnąć i dusić jeszcze długo po zakończeniu. Nie płakałam, ale bolało mnie wszystko. Bolał mnie każdy nerw, bo to było tak prawdziwe i rzeczywiste. I tak bardzo to wszystko rozumiałam.

Jeśli jeszcze nie przeczytaliście niczego z Serii Dzieł Pisarzy Skandynawskich, to koniecznie rozejrzyjcie się za Helgą Flatland. Bo choć „Ostatni raz” jeszcze długo będzie we mnie siedział, to już nie mogę doczekać się jej kolejnej książki.

Kinga Kolenda