Niniejsze studium zajmuje się Zagłobą takim, jaki występuje w Ogniem i mieczem, Potopie i Panu Wołodyjowskim. Celem przedsięwzięcia jest rozpoznanie postaci we wszystkich aspektach i jakościach decydujących o jej literackiej tożsamości. Zwłaszcza tych jednak, których znaczenie dotychczas nie zostało docenione oraz tych, których dotychczasowym ujęciom towarzyszą szczególnie liczne nieporozumienia.

Dążąc do pełniejszego niż dotychczasowe wyjaśnienia postaci Zagłoby, starałem się równocześnie traktować ten fascynujący, ale przecież jednostkowy przypadek jako okazję do przemyślenia teorii postaci literackiej; jak ośmielam się sądzić, taki walor teoretyczny ma, poza rozdziałem I, w jakimś sensie cała książka. Pracy nad udzielaniem odpowiedzi na pytanie: "Kim jest Zagłoba?" towarzyszyła zawsze chęć uzyskania odpowiedzi na pytanie dodatkowe, a logicznie pierwsze: ,Jak badać postać literacką, respektując równocześnie jej status ontologiczny, artystyczne środki jej kreacji, a przede wszystkim jej ludzki sens?"