Schodząc po stopniach przepaści Piranesiego odniosłem wrażenie, jakbym za chwilę miał zabłądzić w megalomańskim śnie samej śmierci. Ponieważ w ciemnościach sklepień giną wszelkie odruchy życia, ogromne koła i tryby odbierają nadzieję na spokój a otchłań tych pomieszczeń przypomina niezgłębiony szaleńczy umysł. Nie ma tu dna, wobec tego próżno szukać pocieszenia w postaci zakończenia. Świat uwięzionych, zaklęty w skałę, skrzyżowanie realizmu z irracjonalnym poczuciem braku bezpieczeństwa. Przyszło mi spoglądać na wizjonerskie szkice człowieka, który zawarł w nich elementy rzeczywistości i snu. Poplątał światło z cieniem, przenikające przez szczątki cegieł promienie wykorzystał do walki z mrokiem. Tym samym zatrzymał czas, powstrzymał proces niszczenia i pokazał wszystkim, jak bardzo ukochał Rzym.

Od jakiegoś czasu przygotowywałem się do zgłębienia tajemnic Giovanniego Battisty Piranesiego. Esej Marguerite Yourcenar stworzył wielką okazję do tego, żeby uporządkowanie barokowych budowli skonfrontować z ruinami sprzed wieków. Warto było zobaczyć walkę nowego ze starym, wyobrazić sobie zaklętą w słowach pisarki grę blasków i w pewnym sensie przekroczyć ludzkie pojmowanie pewnych spraw. Wydaje mi się, że nie chodziło tu tylko o analizę bryły. Na kilkudziesięciu stronach eseju zawarto studia nad powolnym niszczeniem i jednocześnie okazję do ocalenia od zapomnienia. Spojrzeniem wizjonera przypomniała Yourcenar o dekoracjach dramatu wielu historycznych wydarzeń, ukazała jak fale stuleci zaciekle biją w architektoniczne detale, lecz oblewając je dookoła, wcale ich nie niszczą.

To było jak nurkowanie w oceanie pełnym wraków form. Zauważyłem tu wzniosłość stojącą w kontrze do ubóstwa, wielu zawieszonych nad architektonicznymi przepaściami nędzarzy. A ja, jak ten włóczęga bez celu, przeskakujący po fragmentach potrzaskanych płaskorzeźb, oglądający wyczyny ponurej fantazji. Wielka jest tajemnica bohatera Marguerite Yourcenar, zapewne większa od fantastycznych przestrzeni i skomplikowanych narzędzi tortur lub zwykłych murarskich przyrządów. Jestem oszołomiony rozmachem wyobraźni włoskiego rytownika i jednocześnie zapalony do tego, żeby zgłębić wywołany przez niego niepokój. Czuję się, jakbym stanął u progu niemożliwego świata, którego podstawowym budulcem jest kamień. "Więzienia" są pełne złudzeń wzrokowych, wywoływanych przez głównych protagonistów Piranesiego. Czas i przestrzeń, dwaj nieodłączni towarzysze zniekształcający perspektywę.

Chciałbym być częściej zaskakiwany takimi wysokościami, na których rozgorączkowana fantazja włoskiego mistrza zawiesiła moc architektonicznych detali. Bo piętra po których każe mi się wspinać Piranesi, hipnotyzują i wspólnie nadają kształt tej poezji architektury. To jak budowla w pedantycznym linearnym świecie. Precyzja Piranesiego świadczy o jego potrzebie oddania prawdy, wnikliwe obserwacje podsuwają wrażenie posiadania przez niego zmysłu poszukiwacza. To niewątpliwie rzemieślnik i artysta w jednym, który wspaniale skopiował szaleństwo życia. Odkrywanie jego oczami nowych płaszczyzn na których przycupnęła odmienna egzystencja, to wywoływanie z mroku niepamięci dawno zapomnianych cieni historii. Cieszę się, że mogłem odkryć tak wielki temperament sprzed ponad dwustu lat.

Schodząc po stopniach przepaści Piranesiego odniosłem wrażenie, jakbym za chwilę miał zabłądzić w megalomańskim śnie samej śmierci. Ponieważ w ciemnościach sklepień giną wszelkie odruchy życia, ogromne koła i tryby odbierają nadzieję na spokój a otchłań tych pomieszczeń przypomina niezgłębiony szaleńczy umysł. Nie ma tu dna, wobec tego próżno szukać pocieszenia w postaci...