Między katolicyzmem i nacjonalizmem. Związek Niemieckich Katolików w Polsce w województwie śląskim 1923–1939
- Kategoria:
- historia
- Wydawnictwo:
- Instytut Pamięci Narodowej
- Data wydania:
- 2020-11-01
- Data 1. wyd. pol.:
- 2020-11-01
- Liczba stron:
- 804
- Czas czytania
- 13 godz. 24 min.
- Język:
- polski
- ISBN:
- 9788380985230
- Tagi:
- II Rzeczpospolita Niemcy mniejszość niemiecka katolicyzm
W okresie dwudziestolecia Rzeczpospolitą zamieszkiwało ok. 1 mln osób niemieckiego pochodzenia narodowego. Większość z nich koncentrowała się w zachodnich województwach Polski, m.in. w województwie śląskim. Niemcy z tego ostatniego województwa w większości wyznawali katolicyzm, co odróżniało ich od pozostałych członków tej mniejszości narodowej, z reguły ewangelickiego wyznania. Dlatego też najważniejsza organizacja niemieckich katolików powstała właśnie w województwie śląskim, w Katowicach i choć działała w wielu częściach kraju, na polskim Górnym Śląsku znajdowały się jej władze i najsilniejsze struktury. Organizacją tą był Związek Niemieckich Katolików w Polsce (Verband deutscher Katholiken in Polen, VdK). Został powołany do życia latem 1923 r. przez niemieckich działaczy związanych z tzw. katolicyzmem politycznym i związkowym. Był organizacją co prawda katolicką, kulturalno-społeczną, jednak nie podporządkowaną hierarchii kościelnej administracji apostolskiej, a od 1925 r. diecezji katowickiej. Co więcej, przez kilka pierwszych lat VdK znajdował się w konflikcie z administratorem, a potem biskupem Augustem Hlondem oraz szeregiem duchownych. VdK nawiązywał do silnych w Niemczech tradycji ruchu organizacyjnego świeckich katolików, co nie zawsze podobało się duchowieństwu. Formalnie apolityczny, VdK odgrywał znaczącą rolę w procesie mobilizacji i światopoglądowo-narodowej homogenizacji Niemców w województwie śląskim, dzięki szeroko zakrojonej aktywności kulturalnej, konfesyjnej, społecznej i in. Centrala i filie Związku ściśle współpracowały z innymi organizacjami niemieckimi, jak Volksbund, jednak nierzadko dochodziło między nimi także do konfliktu na tle politycznym i konfesyjnym. W ciągu 16 lat istnienia VdK stał się ważną organizacją Niemców śląskich. Jednak po 1933 r. doszło do pęknięcia w łonie Związku: część działaczy z senatorem RP Eduardem Pantem zdecydowanie opowiedziała się przeciwko rządowi Adolfa Hitlera w Rzeszy Niemieckiej, część przyjęła koniunkturalne stanowisko umiarkowanego poparcia. Wśród działaczy coraz mocniej zaznaczała się rozbieżność między katolickim światopoglądem a penetracją przez ideologię nacjonalistyczną.
Publikacja przedstawia w sześciu rozdziałach korzenie organizacji w tzw. katolicyzmie związkowym w Niemczech, następnie omawia strukturę VdK, jego oddziaływanie na forum województwa śląskiego i diecezji katowickiej, formy aktywności społeczno-kulturalnej oraz dyskurs rozwijany w Związku. Jest to pierwsza tak obszerna monografia poświęcona stowarzyszeniu mniejszości niemieckiej z międzywojennego województwa śląskiego. Jest też próbą ukazania przemian w łonie społeczności niemieckich katolików pod wpływem „narodowej rewolucji” w Trzeciej Rzeszy. Praca oparta jest na szerokiej bazie źródłowej, obejmującej archiwa w Niemczech i w Polsce, państwowe i kościelne, oraz prasę mniejszości niemieckiej.
Porównaj ceny
W naszej porównywarce znajdziesz książki, audiobooki i e-booki, ze wszystkich najpopularniejszych księgarni internetowych i stacjonarnych, zawsze w najlepszej cenie. Wszystkie pozycje zawierają aktualne ceny sprzedaży. Nasze księgarnie partnerskie oferują wygodne formy dostawy takie jak: dostawę do paczkomatu, przesyłkę kurierską lub odebranie przesyłki w wybranym punkcie odbioru. Darmowa dostawa jest możliwa po przekroczeniu odpowiedniej kwoty za zamówienie lub dla stałych klientów i beneficjentów usług premium zgodnie z regulaminem wybranej księgarni.
Za zamówienie u naszych partnerów zapłacisz w najwygodniejszej dla Ciebie formie:
• online
• przelewem
• kartą płatniczą
• Blikiem
• podczas odbioru
W zależności od wybranej księgarni możliwa jest także wysyłka za granicę. Ceny widoczne na liście uwzględniają rabaty i promocje dotyczące danego tytułu, dzięki czemu zawsze możesz szybko porównać najkorzystniejszą ofertę.
Mogą Cię zainteresować
Książka na półkach
- 1
- 1
Cytaty
Bądź pierwszy
Dodaj cytat z książki Między katolicyzmem i nacjonalizmem. Związek Niemieckich Katolików w Polsce w województwie śląskim 1923–1939
Dodaj cytat
OPINIE i DYSKUSJE
„W kręgach politycznego niemieckiego katolicyzmu nie tyle odrzucano jakąkolwiek współpracę z ruchem polskim na płaszczyźnie organizacji katolickich, ile dążono do ograniczenia jej potencjalnie negatywnego narodowo oddziaływania (czyli osłabienia poczucia narodowego niemieckich członków). Stworzenie centralnej platformy niemieckich katolików, nastawionej na zapobieganie „odniemczeniu”, jawiło się jako paląca potrzeba” (s.282).
✅ Związek Niemieckich Katolików w Polsce (Verband deutscher Katholiken in Polen - VdK) był jedną z największych ogólnopolskich organizacji mniejszości niemieckiej w II Rzeczpospolitej. Członkowie VdK, przez cały okres swojej działalności stawali przed dylematem pogodzenia zasad wiary katolickiej z pierwiastkami nacjonalistycznymi, które w różnym natężeniu oddziaływały na związek, przez cały okres jego istnienia.
✅ Związek Niemieckich Katolików w Polsce, został założony w 1923 r., w Katowicach. W świetle statutów VdK, głównym celem organizacji była praca oświatowa i formacyjna świeckich katolików niemieckiej narodowości, zmierzająca do zachowania przez jej członków swojej tożsamości narodowej. Działalność Związku obejmowała tereny województwa śląskiego, Pomorza, Wielkopolski, Galicji oraz częściowo woj. łódzkiego. Jednym słowem wszędzie tam, gdzie skupiały się większe społeczności Niemców wyznających religię rzymskokatolicką. W szczytowym okresie swojej działalności VdK liczyło 27 tysięcy członków, a jej kluczowym okręgiem był Górny Śląsk. Integracja tej społeczności, była realizowana przez VdK, za pomocą różnych praktyk kulturalnych i religijnych. Należały do nich m.in. wspólne pielgrzymki do miejsc kultu, przeprowadzanie wykładów, organizacja imprez sportowych, czy działalność prasowa i wydawnicza. Głównym przewodniczącym Związku w latach 1923-1934 był Eduard Pant, który po dojściu Adolfa Hitlera do władzy w Niemczech, został zastąpiony przez Otto Olbricha (1934-1939).
✅ Praca dr Sebastiana Rosenbauma, to niezwykle ciekawa i obszerna monografia działalności Związku Niemieckich Katolików w Polsce w województwie śląskim w latach 1923-1939. Narracja książki, rozpoczyna się od pokazania „protoplastów” VdK. Przedstawiono społeczną i polityczną specyfikę katolicyzmu w Niemczech oraz na terenie Górnego Śląska. Rozdział można potraktować jako ciekawy przewodnik po różnego rodzaju organizacjach katolickiego laikatu, które funkcjonowały na terenie Niemiec w XIX i XX w.. Kolejna część pracy dotyczy przedstawienia sytuacji mniejszości niemieckiej i niemieckich katolików w przedwojennym województwie śląskim. Autor przedstawiając charakterystykę społeczności śląskich Niemców, skupił się głównie na aspektach związanych z ich strukturą społeczną i wyznaniową, oraz zaprezentowaniem ich położenia prawnego w II Rzeczpospolitej.
🔴„Płaszczyzna kontaktów VdK z katolickimi władzami kościelnymi w województwie śląskim należała do najważniejszych w publicznej działalności Związku. Jako organizacja katolicka Verband musiał stale odnosić się do oddziaływania regionalnych, diecezjalnych struktur Kościoła, jego decyzji pastoralnych i politycznych. Co więcej, powstanie VdK postrzegać należy w ścisłym powiązaniu z tworzeniem się nowych władz kościelnych w województwie śląskim od października 1921 r.” (s.290)
✅Następne części książki, dotyczą już ściśle historii VdK. Rosenbaum skupił się na ukazaniu historii organizacji z trzech perspektyw – politycznej, kulturowej i religijnej oraz prezentacji dyskursu rozwijanego w ramach Związku, przez jego elity.
✅ VdK był postrzegany przez szeroko rozumianą stronę polską jako poważne zagrożenie. Związek, bardzo często pojawiał się w sprawozdaniach policyjnych, stanowiąc ważny punkt odniesienia ruchu mniejszości niemieckiej w województwie śląskim. Władze polskie starały się rozpracować system zagranicznych subwencji dla VdK, a prasę powiązaną z tą organizacją, stale dotykała cenzura. Natomiast z punktu widzenia polskiej administracji kościelnej i jej zwierzchników, Związek był często postrzegany jako upolityczniona organizacja, która miała ograniczać Kościołowi katolickiemu w diecezji śląskiej, dotarcie do części (niemieckich) wiernych. Tym samym walka o „rząd dusz” między niemieckim Związkiem a polską administracją kościelną, w różnych natężeniu miała miejsce przez cały okres międzywojenny.
🔴"Publiczne podkreślanie lojalnosci Związku wobec państwa polskiego należało do stanradowego repertuaru dyskursu autoreferyncyjnego organizacji przez cały okres jej istnienia. Trudno wyobrazić sobie, by takie własnie deklaracje o akceptacji polskiej zwierzchności nie padały publicznie ze strony polityków mniejszościowych, skoro nie negowali oni publicznie legalności władz polskich. Inna rzecz, że Polacy mogli inaczej lojalność pojmować niż Niemcy i granica między lojalnością a nielojalnością (czy wręcz zdradą) bywała wytyczana na różne sposoby w zależności od punktu wiedzenia "(s.687)
✅ W trakcie swojej 16-letniej działalności, Związek Niemieckich Katolików w Polsce, podejmował bardzo dużo inicjatyw o charakterze wyznaniowo-kulturalnym. Organizowano ciekawe prelekcje z udziałem zagranicznych wykładowców i misjonarzy; aktywizowano młodzież poprzez zabawy sportowe i działalność teatralną; prowadzono szeroką działalność dobroczynną i ubezpieczeniową dla członków organizacji. Wymienione tutaj aktywności były realizowane w duchu głównego hasła VdK, czyli „wiary i narodowości” („Glaube und Vokstum”).
🔴„Indywidualizmowi przeciwstawiano wspólnotę społeczną opartą na „zdrowych” religijnych podstawach. W typowy dla konserwatystów sposób działacze VdK argumentowali o znaczeniu Kościoła katolickiego dla przetrwania społeczeństwa jako takiego. Wychodzono z założenia, że pewne nurty współczesności, przede wszystkim silna indywidualizacja, określna często mianem „subiektywizmu” prowadziła do rozkładu społecznego” (s.650)
✅ Wszystkie prowadzone przez Związek praktyki, jak pisze autor „w efekcie przynieść miały pożądany przez elity związkowe cel: integrację katolicko-niemieckiego milieu i jego narodowo-religijną homogenizację, tak, aby zapobiec nacjonalizacyjnemu oddziaływaniu kulturowemu, językowemu i narodowemu polskiej większości”. W przypadku dyskursu organizacji, zostały omówione one w książce w kontekście takich haseł jak naród, rodzina, rola kobiety, państwo, katolicyzm, nazizm, młodzież, religijność, czy Górny Śląsk i Górnoślązacy.
✅ Praca dr Sebastiana Rosenbauma to z pewnością warta przeczytania publikacja. W przystępny sposób przedstawia relacje pomiędzy niemieckimi katolikami i polskimi władzami państwowymi i kościelnymi na terenie przedwojennego województwa śląskiego. Wzajemne kontakty, nie należały do najłatwiejszych, a próby wypracowania wspólnego konsensusu, rzadko kiedy kończyły się powodzeniem. Książka jest zarazem ciekawym obrazem ówczesnej społeczności niemieckich katolików, w kontekście wyznawanych przez nich zasad moralnych, udzielania sobie wzajemnej pomocy czy zmagania się z problemami, które towarzyszyły im na co dzień w przedwojennej Polsce.
🔴 „Nacjonalizm i katolicyzm to dwa kluczowe fenomeny, w których realizowała się aktywność Związku Niemieckich Katolików w Polsce. Pytając o wzajemny stosunek czynnika narodowego i wyznaniowego w dyskursie związkowym, VdK uznać trzeba za przypadek graniczny, balansujący na pograniczu światopoglądów, między kategoriami „narodu” i „wiary”, i w tym samym trudny do jednoznacznego zakwalifikowania.” (s.717).
„W kręgach politycznego niemieckiego katolicyzmu nie tyle odrzucano jakąkolwiek współpracę z ruchem polskim na płaszczyźnie organizacji katolickich, ile dążono do ograniczenia jej potencjalnie negatywnego narodowo oddziaływania (czyli osłabienia poczucia narodowego niemieckich członków). Stworzenie centralnej platformy niemieckich katolików, nastawionej na zapobieganie...
więcej Pokaż mimo to