Jeśli wojna – jako motyw literacki, opuszcza należne jej ramy reportażu, form publicystycznych, a także powieści – i wkracza w przestrzeń liryczną to wiedz, że coś się dzieje… Mało kiedy kojarzymy poezję z tematyką tak dojmującą, jaką są doświadczenia żołnierzy. A jednak Borys Humeniuk potrzebował właśnie tego kanału komunikacji. I to jeszcze mocniej podkreśla tragedię ludzi uwikłanych w konflikt zbrojny oraz bestialskość całego mechanizmu.


Pierwszy raz przeczytałam „Wiersze z wojny” w 2021r. Była to wówczas lektura wstrząsająca. Nie potrafię znaleźć słów, by opisać wrażenia z czytania tej książki dziś, gdy od półtora roku rozgrywa się kolejny dramat Ukrainy.

Żadnego snu przez całą wojnę

Chciało się napisać z patosem zarymować

Ale kto ci uwierzy żołnierzu

Jeśli do rymu z patosem

Będziesz mówić o wojnie

(***Żadnego snu przez całą wojnę – fragm.).



Tak rozpoczyna się ta wyjątkowa opowieść. Można zatem powiedzieć, że podmiot liryczny sam określa swoje poetyckie zabiegi. Humeniuk wie, że pisze tę książkę przede wszystkim jako żołnierz, dopiero potem – poeta. I to widać w tej książce.

Ale w tym nie ma poezji

Nie ma poezji kiedy jeden ginie drugi zabija

(***Żadnego snu przez całą wojnę – fragm.).



Pierwszą, dominującą, cechą tej liryki jest szczerość podmiotu. I prostota. Jednak nie znaczy to, że wiersze są trywializowane czy że mówi się w nich tekstami z okopów, bo jednak Humeniuk-poeta uwrażliwia język. On po prostu patrzy na świat nieco inaczej niż większość kompanów z bronią. Mnie ta mieszanka – brutalności wojny i poetyckiego zapisu, niesamowicie porusza.


Językiem wojny jest język krwi. Toteż Humeniuk nie wstrzymuje pióra, nie ostrzega też przed makabrycznymi opisami, jak np.:

Jak pisać o chłopaku

Któremu odłamkiem rozpruło brzuch

Na dwoje jak skalpelem równiutko

On biegł i kiszki po prostu wypadły na ziemię

Zamotały się o nogi o kamasze

Usiadł jeszcze żywy w agonii o ścianę się oparł

Wpycha kiszki z powrotem w pustkę brzucha

Pomóżcie chłopaki

Ale jak mu pomóc

A pisać – jak

(***Żadnego snu przez całą wojnę – fragm.).



Do wojny nie sposób się przyzwyczaić. Zawsze będzie przeszywał dreszcz, za każdym razem, gdy „prosto pod twoje nogi / spada czyjś palec / czyjeś ucho”.

Tu nie ma happy endów, nie ma pozytywnych konkluzji. Bo być nie może. Podmiot Humeniuka zrozumiał, że „w świecie zwierząt (…) jest więcej dobra i życia” niż w ludzkim. Jak zatem można normalnie funkcjonować z taką świadomością? Jak obcować z drugim człowiekiem, po którym można się spodziewać absolutnie wszystkiego? Pada też podobne pytanie o to, co będzie po wojnie – co począć z miejscem zbrodni, „jak budować na nim dom, jak siać zboże, jak rodzić dzieci”?

Podmiot Humeniuka nie potrafi zrozumieć, dlaczego po drugiej stronie, „w zaroślach” strzela do niego… rodak. To jeden z krytycznych punktów wydarzeń z Majdanu i Donbasu – bratobójstwo. Kolejnym jest choćby fakt, że nikt tych kamaszy zakładać nie chciał. Każdy z żołnierzy to czyiś mąż, ojciec, brat, syn. Mają rodziny, kredyty, prace, plany, marzenia. I w jednej chwili są pozbawieni wszystkiego.

więcej o książce: https://dajprzeczytac.blogspot.com/2023/10/wiersze-z-wojny-borys-humeniuk.html

Jeśli wojna – jako motyw literacki, opuszcza należne jej ramy reportażu, form publicystycznych, a także powieści – i wkracza w przestrzeń liryczną to wiedz, że coś się dzieje… Mało kiedy kojarzymy poezję z tematyką tak dojmującą, jaką są doświadczenia żołnierzy. A jednak Borys Humeniuk potrzebował właśnie tego kanału komunikacji. I to jeszcze mocniej podkreśla tragedię...

Kto zobaczy twoją twarz, żołnierzu?...

Borys Humeniuk swoimi "Wierszami z wojny" (K.I.T. Stowarzyszenie Żywych Poetów, Brzeg 2016, ss.120) zawiesił wysoko poprzeczkę. Najpierw przed sobą samym, później przed nami, jego czytelnikami. Podczas lektury tych tekstów towarzyszyło mi poczucie, że kiedyś już słyszałam ten gniewny ton kogoś, kto nie zgadza się na kłamstwa, również w samej poezji (sic!). Kto odziera rzeczywistość z tanich pocieszeń i rzuca nam jej białe kości. Odziera poezję z błyskotliwych metafor, pięknych epitetów i lirycznych scen pokazując za to jej nagi szkielet sensu. Po II wojnie światowej podobną postawę wobec świata i słowa przyjął Tadeusz Różewicz. Nie sądziłam, że kiedyś jeszcze doświadczę podobnych uczuć przy lekturze czyichś wierszy, jakich doświadczyłam przy pierwszych przeczytanych wierszach Różewicza, a jednak. W tekstach Humeniuka nie słychać żadnych fałszywych nut, na które tak bardzo wyczulił mnie właśnie Różewicz. Autor nazywa rzeczy po imieniu, na czele z wojną. Ale to, co najbardziej mnie zaskoczyło, to jego niezwykłe odczytanie poezji. [...]

Całość recenzji dostępna (już bezpłatnie) na stronie "Przewodnika Katolickiego": https://www.przewodnik-katolicki.pl/Archiwum/2022/Przewodnik-Katolicki-10-2022/Jestesmy-z-Wami/Kto-zobaczy-twoja-twarz-zolnierzu

Kto zobaczy twoją twarz, żołnierzu?...

Borys Humeniuk swoimi "Wierszami z wojny" (K.I.T. Stowarzyszenie Żywych Poetów, Brzeg 2016, ss.120) zawiesił wysoko poprzeczkę. Najpierw przed sobą samym, później przed nami, jego czytelnikami. Podczas lektury tych tekstów towarzyszyło mi poczucie, że kiedyś już słyszałam ten gniewny ton kogoś, kto nie zgadza się na kłamstwa, również...