"Te trzy teo­ge­niczne zbio­ro­wo­ści po­dzie­lają, ukształ­to­waną zna­cząco po raz pierw­szy przez sy­naj­skie sank­cje, in­ge­ren­cję w ży­cie swo­ich człon­ków w mo­dus cał­ko­wi­tego człon­ko­stwa – czy na­zywa się ono po he­braj­sku kana, po grecku ze­los, czy po arab­sku dżi­had. Uwi­dacz­nia się to m.in. we wspól­nej im głę­bo­kiej ner­wo­wo­ści w ob­li­czu groźby apo­sta­zji. By­łoby nie­roz­trop­nie uj­mo­wać pro­blem apo­sta­zji w na­ro­dach z pro­gramu we­dług wzoru wy­stę­po­wa­nia z Ko­ścioła w zmo­der­ni­zo­wa­nym spo­łe­czeń­stwie. W rze­czy­wi­sto­ści także obie po­wstałe po ju­da­izmie re­li­gie tak daw­niej, jak dziś uwa­żają – w du­chu sche­matu Sy­naj – opusz­cze­nie wspól­noty re­li­gij­nej za ze­rwa­nie przy­mie­rza, na­wet je­śli part­ne­rami przy­mie­rza nie są już Jahwe i Izrael, lecz Trój­je­dyny i jego wierni czy Al­lach i jego mu­zuł­mań­ska gmina. Dla­tego nie dziwi, że całe zbio­ro­wo­ści z pro­gramu w cza­sach swej spo­łecz­nej do­mi­na­cji mo­gły „od­szcze­pień­ców” i znu­żo­nych re­li­gią ka­rać de iure śmier­cią, a przy­naj­mniej ob­kła­dać escha­to­lo­giczną klą­twą i z serca pły­ną­cym po­tę­pie­niem. Jesz­cze dzi­siej­szy is­lam jest wprost opę­tany pro­ble­mem apo­sta­zji (ridda),jak o tym świad­czy m.in. fa­talne orze­cze­nie z 1978 roku ko­mi­sji do spraw fa­twy Uni­wer­sy­tetu al-Azhar w Ka­irze (naj­bar­dziej sza­no­wa­nej in­sty­tu­cji sun­nic­kiego is­lamu): zgod­nie z tym orze­cze­niem na­wet obec­nie można w pew­nych oko­licz­no­ściach za­bi­jać apo­sta­tów jako zdraj­ców Al­la­cha. Dzi­siej­szy is­lam prze­ja­wia przy tym bar­dziej niż kie­dy­kol­wiek wcze­śniej nie­uf­ność wo­bec rze­czy­wi­stych lub rze­ko­mych bluź­nierstw. Jako na­le­żący do zbio­ro­wo­ści wier­nych, któ­rej człon­ko­wie co­raz wy­raź­niej wy­czu­wają wła­sne kul­tu­rowe sła­bo­ści, nie­któ­rzy mu­zuł­ma­nie nie prze­pusz­czą żad­nej oka­zji po­zwa­la­ją­cej im po­czuć się ob­ra­żo­nymi przez nie­wier­nych. Na w znacz­nej mie­rze wy­ima­gi­no­wane lub w…y­cze­ki­wane ataki od­po­wia­dają ze­loc­kim umac­nia­niem gra­nic."

"Te trzy teo­ge­niczne zbio­ro­wo­ści po­dzie­lają, ukształ­to­waną zna­cząco po raz pierw­szy przez sy­naj­skie sank­cje, in­ge­ren­cję w ży­cie swo­ich człon­ków w mo­dus cał­ko­wi­tego człon­ko­stwa – czy na­zywa się ono po he­braj­sku kana, po grecku ze­los, czy po arab­sku dżi­had. Uwi­dacz­nia się to m.in. we wspól­nej im głę­bo­kiej ner­wo­wo­ści w ob­li­czu groźby...