Męczyłem się podczas lektury bardzo. Choć to klasyka historiografii, i to napisana w dosyć ładnym stylu, to jednak wiele przemawia za taką a nie inną oceną. Po pierwsze i najważniejsze „Bismarck a Polska” bardzo odbiega od biografii Stanisława Leszczyńskiego (również pióra Feldmana, wydanej w tej samej serii) kompletnym brakiem zwięzłości. Nie chodzi nawet o to, że książka jest obszerna (liczy prawie 600 stron),tylko o – mówiąc wprost – historyczne „gadulstwo” i powielanie w kółko tych samych wątków. Autor niby dzieli pracę w sposób problemowy, lecz ciągle wraca do, jak już by się zdawało, wyczerpanych wątków. Wszystko to zaburza odbiór dzieła, powodując znużenie u czytelnika. Następnie, kilka zagadnień wydaje się Feldmanowi szczególnie ważnych, tak, że poświęca im mocno nieproporcjonalną ilość miejsca w stosunku do innych (i nie tłumaczą tego wcale kwestie małej ilości źródeł, lub pionierstwa badacza w danej sprawie). Na przykład stosunek Bismarcka do Powstania Styczniowego sprowadza się tak naprawdę do ponad 100 stronicowego omówienia konwencji Alvenslebena. Dzielenie włosa na czworo w tym przypadku doprowadzone jest do granic cierpliwości czytającego. Na dobrą sprawę można by nawet stwierdzić, iż w tym przypadku, jak i w wielu innych książka powinna mieć tytuł „Stosunek Rosji, Prus i Francji do sprawy polskiej w dobie Wiosny Ludów i w drugiej połowie XIX wieku”. Nazwisko Żelaznego Kanclerza firmuje całej pracy, choć samego Bismarcka z jego wypowiedziami i ich analizą za wiele w niej nie ma.
Ogólnie mówiąc zawiodłem się na tej książce. Gdyby nie ww. dosyć dobry styl i giętkie operowanie przez autora słowem, to moja ocena byłaby znacznie niższa. Biorąc wszystko co napisałem pod uwagę nie mogę polecić „Bismarcka a Polska” szerszemu gronu miłośników historii.

Męczyłem się podczas lektury bardzo. Choć to klasyka historiografii, i to napisana w dosyć ładnym stylu, to jednak wiele przemawia za taką a nie inną oceną. Po pierwsze i najważniejsze „Bismarck a Polska” bardzo odbiega od biografii Stanisława Leszczyńskiego (również pióra Feldmana, wydanej w tej samej serii) kompletnym brakiem zwięzłości. Nie chodzi nawet o to, że książka...

Stwierdzenie zawężające temat tej książki wyłącznie do polityki Bismarcka wobec Polski byłoby całkowicie chybione. Dzieło Feldmana przedstawia bowiem miejsce naszego kraju w politycznej konfiguracji Europy, w której przeważnie… brak dla niego miejsca; w której sprawa polska jest ustawicznie określana mianem problemu, przeszkody i wyrażeń bliskoznacznych; w której zmiany terytorialne dotyczące ziem polskich reguluje się tajnymi konwencjami, a Polska występuje jako państwo niezdolne do samostanowienia, stanowiące wszakże wspólnotę interesów zaborczych sąsiadów, ze wszystkich stron spętane okowami Świętego Przymierza.

W tym układzie kwestię odbudowy niepodległej Rzeczypospolitej podejmuje się dopiero wtedy, gdy dochodzi do tarć między mocarstwami rozbiorczymi, czyniącymi starania o zapewnienie sobie wsparcia polskiego sojusznika przeciwko wrogowi. Zarówno polskim zrywom powstańczym, jak i działaniom zaborców wymierzonym w ich zgniecenie z daleka przyglądają się państwa zachodnie, interwencje których ograniczają się w najlepszym razie do nacisków dyplomatycznych.

Zmieniają się nazwy państw, ich rządy, a wraz z nimi i przywódcy – zasadnicze podłoże antagonizmów pozostaje niezmienne. Od rozbiorów kwitła współpraca prusko-rosyjska, w dobie powstania styczniowego rozszerzona w ramach konwencji Alvenslebena, obliczonej na jak najszybsze zneutralizowanie działań wywrotowych.

Schyłek I wojny światowej przyniósł porażkę zaborców walczących w przeciwstawnych blokach, co umożliwiło odbudowę niepodległej II RP. Wieloletniej kooperacji zaborców od dawna brakowało jednomyślności, choć trzeba przyznać, że owa współpraca przetrwała najdłużej spośród wszystkich działań wymierzonych w polską suwerenność. Pakt Ribbentrop-Mołotow, będący w istocie IV rozbiorem Rzeczypospolitej, nie obowiązywał przecież nawet dwóch lat! Historia XIX i XX w. dobitnie potwierdza, że budowane na kanwie wspólnej wrogości wobec Polski sojusze niemiecko-rosyjskie, niezależnie od okoliczności ich zawarcia, rozpadają się wobec niemożności pogodzenia na dłuższą metę imperialnych celów obu mocarstw.

I choć język tej publikacji, po raz pierwszy wydanej przed II WŚ, należy do czasów minionych, to zważywszy na erudycyjne i wszechstronne ujęcie zagadnienia, zasługuje ona na jedno miano: ponadczasowa. Do rzadkości należą dziś dzieła tworzone przez kilkanaście lat, a właśnie tyle zajęło autorowi żmudne kompletowanie materiałów w zagranicznych archiwach i komponowanie narracji. Niejednokrotnie oswojenie się z wyrazami, które dawno wyszły z użycia, pochłonie nieco czasu, ale nie ulega wątpliwości, że warto go poświęcić, aby przenieść się w realia XIX-wiecznej rzeczywistości, która w zasadniczych kształtach niewiele odbiega od tej obecnej.

Stwierdzenie zawężające temat tej książki wyłącznie do polityki Bismarcka wobec Polski byłoby całkowicie chybione. Dzieło Feldmana przedstawia bowiem miejsce naszego kraju w politycznej konfiguracji Europy, w której przeważnie… brak dla niego miejsca; w której sprawa polska jest ustawicznie określana mianem problemu, przeszkody i wyrażeń bliskoznacznych; w której zmiany...