Jest źle i nic nie zapowiada, by było lepiej – takie z grubsza nastroje towarzyszyły corocznym raportom Biblioteki Narodowej mierzącej stan czytelnictwa w Polsce. Z danych za rok 2022 wynikało, że przynajmniej jedną książkę przeczytał zaledwie co trzeci Polak. Utrzymał się tym samym trend z roku poprzedniego, kiedy to czytelnictwo wróciło do stanu sprzed pandemii.

Widoki na przyszłość nie były więc obiecujące. O, my ludzie małej wiary – trzeba by powiedzieć.

Stan czytelnictwa w Polsce w 2023. 9 pp. do góry

Z najnowszego badania Biblioteki Narodowej wynika, że w roku 2023 przynajmniej jedną książkę przeczytało 43 proc. Polaków. „To wzrost o 9 punktów procentowych, najwięcej od 10 lat”, zaznacza BN.

Powody do optymizmu są niemałe. Jak podkreślają autorzy raportu: „To wyraźnie więcej niż w poprzednich latach – poza rokiem 2020 wskaźnik ten przez niemal całą dekadę utrzymywał się na niższym poziomie”.

Wzrost odsetka Polaków sięgających po literaturę musi nas cieszyć. Podobnie jak podwojenie odsetka mężczyzn aktywnych zawodowo (w wieku 25+), którzy w latach 2020–2023 odwiedzili biblioteki. „Okazało się, że wpisany w Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa wymóg otwarcia bibliotek publicznych w co najmniej połowę sobót w ciągu roku poszerzył dostępność bibliotek dla osób aktywnych zawodowo, zwiększając tym samym ich genderową inkluzywność”, wskazuje BN. Największy wzrost korzystania z bibliotek publicznych (o 4,6 punktu procentowego) miał miejsce w grupie mężczyzn w wieku 25–39 lat. Biblioteka podkreśla, że męski wzór osobowy i aktywne zaangażowanie ojców w socjalizację czytelniczą sprzyjają wyrobieniu i utrwaleniu nawyków czytelniczych wśród dzieci, zwłaszcza chłopców.

O ile odsetek Polaków sięgających po literaturę wyraźnie wzrósł, o tyle odsetek osób, które czytały siedem lub więcej książek, w ciągu roku nie zmienił się znacząco i wynosi 8 procent. Autorzy raportu zauważają:

Siła internetu – siła czytelniczych społeczności, w tym Lubimyczytać

Tegoroczny raport Biblioteki Narodowej jest istotny z wielu powodów. Po raz pierwszy uwzględniono w nim internetowe ogniwa społecznego obiegu książki. Są to: multimedialne podcasty, vlogi, krótkie filmy, wpisy influencerów rekomendujących książki i czytanie na platformach takich jak TikTok, gdzie obecna jest społeczność BookTok, na BookTube na YouTube, czy też na Instagramie.

Choć badanie odnotowało grupę 7 procent czytelników korzystających z tego źródła opinii o książkach, istotny jest tu wiek czytelnika. „W influencerskim obiegu książki uczestniczą tylko najmłodsze generacje czytelników”, pisze BN. Czerpanie opinii o książkach we wspomniany sposób wskazało 17 proc. czytelników w wieku 15–24 lat.

Trendy te potwierdzają statystyki naszego serwisu. Jak pisaliśmy w podsumowaniu roku 2023, statystyki mieliśmy znacząco wyższe niż w roku 2022. Do naszej społeczności dołączyło blisko 83 tysiące nowych czytelników, czyli o ponad 20 tysięcy więcej niż w roku wcześniejszym, tworząc niemałą już grupę 1,3 mln zarejestrowanych użytkowników.

Wzrost widać też w liczbie rozmów dotyczących książek. W 2023 roku otworzyliście blisko 2 tys. dyskusji, w których dodaliście rekordowe 71 827 wypowiedzi – o 30 tysięcy więcej niż rok wcześniej.

Szczegółowe dane dotyczące roku 2023 w Lubimyczytać znajdziesz TUTAJ.

Czy nastroje społeczne wpływają na czytelnictwo?

„Wiele wskazuje na to, że wyszliśmy z długiego cienia pandemii, a inne trudne okoliczności, w tym tocząca się od dwóch lat za naszą wschodnią granicą wojna, nie stoją na przeszkodzie wzrostowi optymizmu”, czytamy w raporcie.

BN zwraca uwagę, że poprawa nastrojów jest zauważalna również w tzw. sferze subiektywnej oceny własnej sytuacji ekonomicznej, a więc u osób, które wyraziły przekonanie, że pieniędzy starcza im na wszystkie bieżące potrzeby, bez konieczności podejmowania specjalnych wyrzeczeń. Grupa ta była znacznie liczniejsza niż w 2022 roku.

I choć, jak zaznaczają autorzy raportu, związek nastrojów społecznych z czytaniem książek jest daleki od jednoznaczności, to warto podkreślić, że osoby, które z większym optymizmem patrzą na swoje życie, a także mają poczucie bezpieczeństwa materialnego, częściej czytają.

Wniosek? Praktyki lekturowe są zwierciadłem nastrojów społecznych.

Kupujemy czy wypożyczamy? Główne źródła pozyskiwania książek do czytania

Badanie skupia się też na pozyskiwaniu książek przez czytelników. Stale najważniejszym źródłem czytanych lektur są zakupy. Tu również odnotowano wzrost. W roku 2022 książkę w celu samodzielnego jej przeczytania kupiło 36 procent badanych. Rok później było ich już 48 procent.

Kolejne trzy sposoby pozyskiwania czytanych lektur są skorelowane z obecnością praktyk czytelniczych w świecie społecznym czytelnika. Są to: pożyczanie książek od członków rodziny, następnie od znajomych i przyjaciół oraz otrzymywanie książki w prezencie. Taki obieg książki BN nazywa towarzyskim.

Stałe zainteresowanie wymianą książek widać i w naszym serwisie, gdzie w forumowej grupie Wymienię/Sprzedam napisano już blisko 100 tysięcy postów.

Jakie książki czytaliśmy w 2023 wg raportu Biblioteki Narodowej?

Jaka literatura króluje na półkach polskich czytelników? Jak wynika z badania, najważniejsza jest dla nich literatura gatunkowa – kryminalno-sensacyjna i obyczajowo-romansowa. Najliczniejszą publiczność czytelniczą w kraju stanowią czytelnicy książek kryminalnych. Na szczycie poczytności utrzymuje się ta sama trójka autorów literatury kryminalno-sensacyjnej: Remigiusz Mróz, Katarzyna Bonda i Harlan Coben.

Remigiusz Mróz po raz piąty z rzędu został zresztą najpoczytniejszym autorem wśród polskich czytelników. O to, jakie to uczucie przyczyniać się do rozkwitu czytelnictwa w Polsce, postanowiliśmy zapytać samego zainteresowanego.

Tuż za Mrozem – jako najpopularniejsi autorzy wśród polskich czytelników – znaleźli się Stephen King i Henryk Sienkiewicz.

Fenomen YA

Nie słabnie też zainteresowanie beletrystyką obyczajowo-romansową. Co trzecia czytelniczka zadeklarowała lekturę co najmniej jednej powieści obyczajowo-romansowej w ciągu 12 miesięcy poprzedzających realizację badania. W Polsce wyraźnie uformował się kanon czytelniczek romansowych powieści obyczajowych. W grupie autorek i autorów cieszących się niezmiennym zainteresowaniem znaleźli się: Danielle Steel, Nicholas Sparks i Katarzyna Grochola. Do grona najpoczytniejszych dodatkowo trafiają w różnych latach pojedyncze autorki literatury erotycznej (w ciągu ostatnich 10 lat były to E.L. James i Blanka Lipińska), a także powieści young adult, w przypadku których szczególnie istotny jest tzw. obieg influencerski. „Ma ona źródło w fenomenie czytelniczym, jakim jest internetowy portal czytelniczy Wattpad”, podkreśla BN.

Jak czytamy: „Aleksandra Negrońska to przykład autorki, która w momencie realizacji badania osiągała dużą popularność. Błyskawicznie rosła publiczność czytelnicza jej serii Students, m.in. dzięki licznym recenzjom i rankingom na BookToku. Pomocna w społecznym obiegu książki coraz wyraźniej staje się multimedialna komunikacja poświęcona literaturze i opiniom o niej”.

Popularność literatury young adult ma odzwierciedlenie w wyniku Plebiscytu Książka Roku 2023 Lubimyczytać.

Tokarczuk, Orwell, Żulczyk

Od sześciu lat na pozycji najpoczytniejszych autorów utrzymuje się Olga Tokarczuk, przedstawicielka literatury pięknej wysokoartystycznej – obszaru, który stanowi wybór lekturowy 12 proc. czytelników.  W grupie tej – oprócz klasyków, jak George Orwell czy Michaił Bułhakow – znalazł się inny polski autor, Jakub Żulczyk. W przypadku Tokarczuk przeczytanie jej powieści zadeklarowało 1,3 proc. czytelników. W przypadku Żulczyka – 1,1 proc.

Dużą popularnością cieszy się wciąż literatura non-fiction. „Coraz popularniejsze są relacje z wydarzeń historycznych utrzymane w formie reportażu jako świadectwa przeszłości. Jednak rzadko poszczególne książki tego typu zyskują masową publiczność”, podkreśla Biblioteka Narodowa. Wyjątek stanowią „Chłopki. Opowieść o naszych babkach” Joanny Kuciel-Frydryszak. W kanonie czytelniczym literatury niebeletrystycznej pojawili się jeszcze autor wspomnień ks. Jan Kaczkowski i autorka felietonów Katarzyna Nosowska.

Jak czytamy w raporcie: "Istotną zmienną demograficzną różnicującą deklaracje czytania książek jest również wiek. Im młodszy ankietowany, tym większe prawdopodobieństwo, że czyta książki. Najmniej czytelników jest wśród osób najstarszych – powyżej 60 lat 33%, a powyżej 70 lat tylko 22%. W grupie wiekowej 15–18 lat czytelników jest aż 76%, co w sposób oczywisty wiąże się z pobieraniem nauki w szkole, choć warto przy tym odnotować fakt, że jednocześnie co czwarta osoba w tej grupie deklaruje, że w ciągu roku nie czytała żadnej książki. Trudno sobie wyobrazić, że uczęszczając do szkoły można nie mieć kontaktu z książkami, prawdopodobnie zatem część badanych, którzy udzielili takiej odpowiedzi, nie traktuje jako książki materiałów dydaktycznych udostępnianych online przez nauczycieli czy też samodzielnie zdobywanych w internecie". Oczekiwania czytelnicze najmocniej różnicuje wiek. 

Jak wypadamy czytelniczo na tle innych krajów?

Podsumowując: czy jest co świętować? Oczywiście. Trudno, by nie cieszył nas najwyższy czytelniczy wzrost od dekady.

W rozmowie z naszym serwisem Katarzyna Tubylewicz podkreśla:

Na tle innych krajów wciąż wypadamy jednak – rzecz ujmijmy delikatnie – nie najlepiej. Czytamy co prawda więcej niż Włosi (Krajowy Urząd Statystyczny ISTAT poinformował, że 39,3 proc. osób
w wieku powyżej pięciu lat przeczytało co najmniej jedną książkę w 2022 r.), ale znacznie mniej niż Czesi czy Francuzi (odpowiednio: 73 proc. i oszałamiające 89 proc.). 

Co więcej, średnia liczba książek czytanych przez Czechów powyżej 15. roku życia to blisko 10 książek rocznie. Jak pisałem, tylko 8 proc. Polaków przeczytało w roku ubiegłym więcej niż 7 książek. Na ten aspekt zwraca uwagę też Wojciech Chmielarz:

Pełny raport Biblioteki Narodowej znajdziecie TUTAJ.