Reputacja Céline’a, pisarza uważanego do dziś za jednego z najwybitniejszych twórców francuskich, wymienianego jednym tchem obok Sartre’a czy Camusa, przetrwała choćby publikację dokumentów, które potwierdzają jego kolaborację z nazistami, a nawet – zoologiczny (najbardziej fanatyczny) antysemityzm.

Jego działania z lat 30. i 40. ubiegłego wieku – flirt z nazizmem, który przerodził się w nienawiść rasową i czynny udział w antysemickiej propagandzie – niejako bezpośrednio doprowadziły jednak do utraty powieści, która po blisko 80 latach od owianego tajemnicą zniknięcia ujrzy światło dzienne. Historia publikacji „Guerre” (Wojna) to rzecz ze wszech miar wyjątkowa. A nawet, jak ocenia „The Economic Times”, równie fascynująca, jak fabuła samej powieści.

Porzucony rękopis

Céline stał się jednym z najbardziej zaangażowanych antysemickich propagandystów jeszcze przed okupacją Francji przez nazistów. 

W czerwcu 1944 roku, na dwa miesiące przed wybuchem powstania paryskiego (tzw. bitwy o Paryż – kilkudniowych walk, których skutkiem było wyzwolenie stolicy Francji spod niemieckiej okupacji), gdy alianci zbliżali się już do Paryża, pisarz został zmuszony do porzucenia stosu swych rękopisów.

Céline, literacka supergwiazda (status ten osiągnął dzięki swej debiutanckiej powieści, „Podróż do kresu nocy” z 1932 roku), znany ze swych bliskich stosunków z Gestapo i publikowania antysemickich broszur, spodziewał się brutalnego traktowania ze strony sił wkraczających do Paryża i w pośpiechu opuścił swoje mieszkanie na Montmartre, w którym pozostawił manuskrypty.

Przez dekady nie było jasne, co stało się z rękopisami. Sam Céline oskarżał o ich spalenie członków francuskiego ruchu oporu. Utratę manuskryptów opłakiwał niemal do końca, do dnia swej śmierci w 1961 roku.

#Replay @LVT_RTL @RTLFrance : Entretien exclusif avec Antoine Gallimard, l’éditeur de #Guerre, le premier des manuscrits retrouvés de #Céline à faire l’objet d’une publication le 5 mai @Gallimard.
👉🏻 https://t.co/drUw3kLHKR pic.twitter.com/GzDKP9lC5R

— Bernard Lehut (@BernardLehut) May 3, 2022

„Spalili je, prawie trzy rękopisy, oczyszczający świat ze szkodników, samozwańczy stróżowie prawa!”, głosi cytat, który widnieje na ścianie Galerie Gallimard, gdzie ruszyła właśnie wystawa poświęcona odnalezieniu manuskryptów, w tym oryginalnych arkuszy „Guerre”. W 2000 zagubione dokumenty trafiły bowiem do emerytowanego dziennikarza Jeana-Pierre’a Thibaudata. W jaki sposób? To nie do końca jasne. Pewne jest jednak, że zeszłego lata rękopisy przekazano spadkobiercom Céline’a.

"Guerre" de Céline : le manuscrit retrouvé de manière providentielle sort chez Gallimard, après un long travail d'orfèvrehttps://t.co/0s91h8MiAY pic.twitter.com/Mq0fFWiV9K

— franceinfo (@franceinfo) May 4, 2022

„Boska niespodzianka”

150-stronicowy „Guerre” ukaże się we Francji nakładem Gallimard. Wydawca najwyraźniej spodziewa się, że powieść będzie sprzedażowym hitem – przed czwartkową premierą wydrukowano 80 tysięcy egzemplarzy. I trudno się dziwić. Publikacja uznanej za zaginioną książki Céline’a to literackie wydarzenie klasy premium.

Cytowane przez „The Economic Times” francuskie magazyny są jednomyślne w swych pochwałach. „Cud”, obwieszcza „Le Monde”. „Koniec tajemnicy, odkrycie wielkiego tekstu”, pisze „Le Point”, a „Le Journal du Dimanche” opisuje pozycję jako „zapierającą dech w piersiach”.

Avec ”Guerre”, roman inédit publié 71 ans après la mort de l’écrivain (@Gallimard), c’est le Céline de ”Voyage au bout de la nuit” qu’on retrouve.
Cette pièce manquante des projets littéraires de l’auteur était réputée perdue, comme plusieurs autres. pic.twitter.com/ebrsdEsUIK

— Télérama (@Telerama) May 4, 2022

Francuscy recenzenci wydają się, ujmując rzecz możliwie delikatnie, dość niechętni do skupiania się na antysemityzmie pisarza. Nie chcę dokładać kolejnej cegiełki do rosnącej wciąż sterty rozważań nad tym, czy możliwe jest oddzielenie artysty od dzieła. Wygląda na to, że to właśnie tego rodzaju próbę obserwujemy ze strony krytyków. Powód może być też inny.

„Guerre”, według szacunków napisany w 1934 roku, pochodzi z wczesnego okresu kariery Céline’a, w którym dzieła nie zdradzały antysemickich przekonań autora. Rzecz ma się podobnie w przypadku wspomnianej, uznawanej za wybitną powieści „Podróż do kresu nocy” – książki nowatorskiej i prowokacyjnej, pełnej wszelkiego rodzaju kolokwializmów, którą do dziś omawia się we francuskich szkołach.

„Te rękopisy są boską niespodzianką”, powiedział historyk literatury Philippe Roussin. „Przychodzą we właściwym czasie, aby Céline ponownie został pisarzem: tym, który ma znaczenie, od 1932 do 1936 roku”.

Stosunek pisarza do Żydów ujawnił się dopiero w roku 1937, wraz z publikacją „Pogromowych drobiazgów” („Bagatelles pour un massacre”). Książka to efekt podróży Céline’a do sowieckiej Rosji, która zapoczątkowała głęboki przełom w poglądach artysty. Z sympatyka komunizmu stał się jego zaciętym wrogiem (rzecz rozwinął w pozycji „Mea culpa”). Wydanie „Pogromowych drobiazgów”, jednego z najbardziej bezwzględnych pamfletów na Żydów, jaki kiedykolwiek powstał, to punkt graniczny w karierze francuskiego twórcy – wejście na ścieżkę nienawiści rasowej, z której Céline nigdy nie zawrócił.

O czym opowie „Guerre”?

„Guerre” rozpoczyna się, gdy 20-letni brygadier Ferdinand budzi się na belgijskim polu bitwy i odkrywa, że w cudowny sposób uniknął śmierci. Wraz z rozwojem opowieści śledzimy jego leczenie i pospieszny wyjazd do Anglii.

Całość oparta jest na prawdziwych doświadczeniach Céline’a. Podobnie jak w przypadku większości prac francuskiego pisarza, „Guerre” to powieść głęboko autobiograficzna, opisująca jego traumatyczne doświadczenia z pierwszej wojny światowej.

Louis-Ferdinand Céline został zapamiętany jako jeden z wielkich kronikarzy wojennej traumy i marazmu lat międzywojennych. Czas, który Céline spędził w Anglii, jest też tematem kolejnej nowo odkrytej powieści, „Londyn”, która ma zostać opublikowana jesienią tego roku. Francuskie wydawnictwo nie zapowiedziało jeszcze, czy możemy spodziewać się tłumaczeń odnalezionych dzieł artysty.