Romuald Turasiewicz

"Życie polityczne w Atenach V i IV w. przed n.e. w ocenie krytycznej współczesnych autorów ateńskich" to naukowa monografia ukazująca literackie przekazy przedstawiające w złym świetle ustrój panujący w klasycznych Atenach. Tematyka ta znakomicie wpisuje się w krąg badawczych zainteresowań profesora R. Turasiewicza, twórcy wielu prac z dziedziny historiografii, retoryki oraz myśli politycznej tej epoki. Książka oparta jest o bardzo dużą liczbę źródeł: obszerny korpus mów attyckich, pisma filozoficzne, historiografię oraz komedie Arystofanesa. Obszerna jest również bibliografia przedmiotu prezentująca stan badań aktualny w latach sześćdziesiątych XX stulecia. Monografia niniejsza stanowi rozwinięcie wielu artykułów Autora dotyczących kwestii szczegółowych. Dzieli się na dwie części: jedna poświęcona jest stosunkom wewnętrznym, druga z kolei zewnętrznym. Ta pierwsza skupia się na trzech zagadnieniach: zasadzie wolności i równości, zgromadzeniu ludowym oraz sądowi przysięgłych. Część druga dotyczy spraw związanych z polityką podczas wojny peloponeskiej (polityka morska, ucisk sprzymierzeńców, dążenia do zawarcia pokoju) oraz z projektem wyprawy na Persję proponowanym przez mówcę Izokratesa. We wszystkich wyżej wymienionych przypadkach Turasiewicz bardzo dokładnie analizuje dostępne źródła (uwzględniając ich gatunkową specyfikę) i konfrontuje je z literaturą naukową. Wnioski, jakie Autor wysnuwa z analizy źródłowej odpowiednich fragmentów dzieł greckich, są zasadniczo korzystne dla systemu demokratycznych Aten. Mimo iż nie deprecjonuje zarzutów kierowanych pod adresem różnych nadużyć, jakich dopuszczała się ta demokratyczna polis, w wielu miejscach tonuje ostrość sądów antycznych autorów hołdujących ideologii oligarchicznej. Za takich można z pewnością uznać Platona, Ksenofonta, Arystotelesa i - zwłaszcza - Starego Oligarchę (vel Pseudo-Ksenofonta),którzy prezentują jawnie stronniczy stosunek do wszystkich idei składowych demokracji. Zgadzam się w tym względzie z Turasiewiczem, choć zarazem "sympatyzuję" (jeśli tak można rzec) z tukidydejskim spojrzeniem na ustrój ateński, które preferuje umiarkowaną demokrację (ustrój pośredni między demokracją a oligarchią). Najciekawiej wypadają w tej książce analizy tekstów krytyka zasadniczo przychylnego ustrojowi, jakim jest komik Arystofanes. Uwagi Autora dużo wnoszą do interpretacji takich sztuk, jak "Acharnejczycy", "Osy", czy "Pokój". Pewną wadą książki jest nadmierne zakorzenienie w ideologii marksistowskiej: wykorzystanie z teorii o istnieniu formacji niewolniczej i częste operowanie terminami "postępowy", "reakcyjny" itd. Warto wszakże zaznaczyć, że Turasiewicz nie ulega ideologii marksistowskiej na każdym kroku i nie nagina swych interpretacji w sposób absolutnie niezgodny z metodologią badań starożytniczych. Podsumowując, "Życie polityczne w Atenach..." to bardzo dobra i ciekawie napisana praca naukowa. Jej poziom merytoryczny jest wysoki, a szczegółowość analiz wzbogaca wiedzę nie tylko o funkcjonowaniu ustroju ateńskiego (zwłaszcza zaś jego władzy ustawodawczej i sądowniczej),ale także o całej klasycznej literaturze greckiej. Wadą książki jest niewątpliwie fakt, że powstała już prawie pięćdziesiąt lat temu, a także pewne wpływy ideologii marksistowskiej. W dalszym ciągu warto ją jednak czytać, jeśli chce się rozszerzyć wiedzę o historii, kulturze i literaturze klasycznych Aten. Tomasz Babnis