Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Intelektualna uczta i zarazem manifest liberalizmu sceptycznego - tak w skrócie można ocenić ten stosunkowo krótki filozoficzny esej. Przechodząc do uzasadnienia wyroku, w pierwszym kolejności chciałbym zwrócić uwagę na tytuł, który nie do końca odpowiada treści książki (mam wrażenie, że ciągle się czepiam tych tytułów. I teraz pojawia się pytanie o to, gdzie leży problem: czy w moich interpretacjach, czy po stronie autorów/wydawnictw?). W rzeczywistości "Czy liberalizm umarł?" to coś więcej, niż próba odpowiedzenia na tytułowe pytanie; Jan Tokarski zabiera nas w swojej książce w podróż po koncepcjach Thomasa Hobbesa, Johna Locke'a, Alexisa de Tocqueville'a, Carla Schmitta, Hannah Arendt, Nicolo Machiavelliego, Isaiaha Berlina czy Daniela Bella. Co najważniejsze, autor nie karmi nas tanimi banałami, twierdząc, że "wszystko by się udało, gdyby nie te wścibskie dzieciaki" (w miejsce wszystko wstaw liberalizm, a dzieciaki zamień na Trumpa, Orbana, Salviniego czy innego Kaczyńskiego). Mało tego, pomimo że książka ta zajmuje się współczesnymi wyzwaniami stojącymi przed myślą liberalną, to jednak jest ona oszczędna w bezpośrednim odnoszeniu się do bieżących wydarzeń. A czy w ocenie Tokarskiego sam liberalizm umarł? Chyba nie będzie to wielki spoiler, jeżeli napiszę, że nie (jeszcze nie?). Jednakże brak jego śmierci nie oznacza, że czujność liberałów może pozostać uśpiona. Wręcz przeciwnie - zaniechanie walki o liberalizm, odarcie go z idei i ustawienie się w pozycji beznamiętnego arbitra grozi obudzeniem demonów, które już będą wiedziały, jak skutecznie wypełnić tę bezideową pustkę i uporządkować ten "rozproszony ład". Remedium na te bolączki może stanowić wedle autora tzw. liberalizm sceptyczny. Komu może nie przypaść do gustu praca Tokarskiego? Z całą pewnością tym, którzy nie pałają gorącymi uczuciami do liberalizmu. Może się ona nie spodobać również niektórym młodszym braciom w wierze - libertarianom, z tego względu, że autor nie odsądza od czci i wiary państwo, a ponadto z uwagi na odrzucenie przez Tokarskiego mesjańskiej roli wolnego rynku. Jak bowiem wskazuje, "Istotą problemu jest raczej ewangeliczny zapał, jaki przenika wiarę w to, że siły rynkowe - jeżeli tylko pozwoli im się funkcjonować w nieskrępowany sposób - rozwiążą wszystkie problemy rodzaju ludzkiego. Neoliberałowie nie dostrzegają, że wolnego rynku na dłuższą metę nie można pogodzić ze stabilnością społeczną" (s.141). Podsumowując: esej Tokarskiego jest naprawdę wysokiej próby, przy czym chyba do jego odczytania i zrozumienia należy dysponować pewnym zasobem wiedzy ekonomicznej, politycznej, a przede wszystkim filozoficzno-etycznej (bo ta perspektywa wysuwa się na pierwszy plan). Oczywiście nie jest tak, że bez gruntownej znajomości Rawlsa czy Nozicka ani rusz, ale jednak mniej zorientowanych czytelników lektura może znużyć (zwłaszcza jeżeli ktoś spodziewał się po nadmiernie krzykliwym tytule rozprawy o liberalizmie bardziej z perspektywy polityczno-ekonomicznej "bieżączki"). Parafrazując Bolca z "Chłopaki nie płaczą", tym nieco mniej zaawansowanym filozoficznie pozostaje również polecić tę książkę, pisząc: "sapere aude i do przodu!". Moja ocena to byłoby 8.5, ale jako że LC nie umożliwia wystawienia "połówek", to śmiało mogę podwyższyć do 9, bo praca Jana Tokarskiego jest naprawdę wartościową pozycją. Swoją drogą te pół gwiazdki w górę mógłbym dać autorowi za niesamowitą sztukę napisania o problemach współczesnego (schyłkowego?) liberalizmu z niemalże zupełnym pominięciem znęcania się nad biednym Francisem Fukuyamą i jego "końcem historii". A to już nie lada wyczyn.