Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Petr Švajcar od dzieciństwa czuje się lepszy od innych, bieda to „jedyne co łączy” członków jego rodziny, a małe miasteczko, w którym się wychowuje, nie ma mu nic do zaoferowania. Uczy się dobrze, idzie na studia, walczy (niechętnie) na wojnie. Nie potrzebuje przyjaciół, a pieniędzy. Wżenia się więc w rodzinę miejscowego potentata mydlanego. Owładnięty żądzą sukcesu, nie cofnie się przed niczym by osiągnąć swój cel.
Brzmi niepokojąco znajomo? Owszem, bohater „Niewidzialnego” to upiorne odbicie w lustrze... samego Havlička. Jesenice to karkonoskie Jilemnice, rodzinne miasto pisarza. Wychowany w niezamożnej rodzinie, był dobrym uczniem i studentem, a studia przerwała mu obowiązkowa służba wojskowa. Po wojnie wrócił odmieniony, zaczął pracę w banku, a wkrótce zdobył względy córki jilemnickiego potentata mydlanego Krausa, zaś małżeństwo z nią zapewniło mu dostatnie życie. Niedługie, bo w wieku 47 lat zmarł na zapalenie opon mózgowych.

Po lekturze mnożą się więc pytania. Jak wiele z Havlička jest w Švajcarze, a ile w postaci obłąkanego wuja Cyryla? Czy willa Krausa była „Przeklętym domem Hajnów”? Jakie były tak naprawdę relacje pisarza z jego żoną i czy historia Soni mogła zdarzyć się naprawdę? Postać młodziutkiej żony głównego bohatera to w końcu jedna z najtragiczniejszych na scenie „Niewidzialnego”.

Havliček gra z motywem fatum - bohater powieści pieczołowicie układa poszczególne elementy swojego sukcesu, wspina się po drabinie kariery, używając najpodlejszych metod, byle tylko iść w górę. Ma jednak świadomość, że może zostać za to ukarany, czuje, że ktoś „na górze” obserwuje jego poczynania z niepokojem, a może i z zazdrością i że czegokolwiek by nie robił i tak świat będzie przeciwko niemu. Švajcar odpycha, ale i fascynuje - nie ukrywa, że jego intencje są złe, mówi wprost, że chce osiągnąć swój cel, nie bacząc na środki i liczbę poszkodowanych w operacji „sukces”.

To nowoczesna tragedia antyczna zamknięta w domu z koszmarów. Ród Hajnów to gnijący od środka twór, osypujący się z zewnątrz, a ich posiadłość widziała niejedną ludzką tragedię i łzy, które użyźniły jedynie ziemię, na której zbudowano tę wieżę Babel - pełną pychy i niegodziwości. Wchodzący w nią Švajcar okaże się jedynie małą cegiełką, ale i kamieniem który poruszy lawinę. Havliček szczegółowo zarysowuje każdą postać na tej scenie - jej przeszłość i motywy w tym tragicznym theatrum mundi. Napięcie rośnie z każdym kolejnym aktem, poczynaniom bohaterów towarzyszy uczucie grozy i niedowierzania. a jednocześnie... lekkiego rozbawienia, iż kukiełki na tej scenie, mimo że tak bezwolne i kruche, usilnie próbują zmienić swoje przeznaczenie. Chichot losu drga w kryształowych żyrandolach, błyska złowrogim blaskiem luster. To horror bez elementów fantastycznych, to świat, gdzie najgorszą bestią jest człowiek.

I o ile ujęcie treści „Niewidzialnego” przez prl-owskich wydawców jako „historii upadku zdegenerowanej rodziny fabrykanckiej” jest niewielką nadinterpretacją, to po prostu nie wystarcza też do opisania złożoności książki Havlička. Moim zdaniem jest ona uniwersalna - pisarz krytykuje tu zarówno kapitalizm, jak i kult pracy i pogoni za pieniądzem w ogóle. Dekonstruuje ród mieszczański, ale i instytucję rodziny, małżeństwa. Nie oszczędza żadnej warstwy społecznej, z każdej strony możemy spodziewać się najgorszego - bo w końcu zło jest z początku niewidzialne.

Warto polecić w tym miejscu ekranizację powieści z 1988 roku. „Przekleństwo/Zagłada Domu Hajnów” Jiriego Svobody to arcydzieło surrealistycznego horroru psychologicznego. Hiperrealistyczna gra aktorska i nadekspresyjna praca kamery w połączeniu z nasyconą kolorystycznie scenografią tworzą obraz tak żywy, a jednocześnie tak odrealniony, że widzowi braknie tchu. Najazdy kamery, ujęcia niemal-POV i szybki montaż to techniczne cuda. Film podchodzi też bardzo skrupulatnie do materiału książkowego, wiernie ukazując historię upadku Hajnów. Svoboda, późniejszy polityk komunistycznej partii czeskiej, mógł z łatwością ukazać treść „Niewidzialnego” w konwencji bardziej politycznej. Na szczęście jego film to uniwersalna parabola o anty-Hiobie, z czytelnym, ale i niedosłownym przesłaniem, której finał naprawdę zwala z nóg.

Petr Švajcar od dzieciństwa czuje się lepszy od innych, bieda to „jedyne co łączy” członków jego rodziny, a małe miasteczko, w którym się wychowuje, nie ma mu nic do zaoferowania. Uczy się dobrze, idzie na studia, walczy (niechętnie) na wojnie. Nie potrzebuje przyjaciół, a pieniędzy. Wżenia się więc w rodzinę miejscowego potentata mydlanego. Owładnięty żądzą sukcesu, nie...

Tajemniczy "Mędrzec ze Wschodu", hipnoza, sekrety przeszłości pewnej pielęgniarki i śmiertelne zatrucie brytyjskiej obywatelki... To zbieg okoliczności, w którym słychać chichot losu czy może jednak świadomie, pieczołowicie przez kogoś konstruowana układanka? Nieustępliwa milicjantka Anna wraz z towarzyszem Motyczem rozwiążą tę zagadkową sprawę nim Ty zdążysz umyć zęby.

Klub Srebrnego Klucza znów nie zawodzi. Przede wszystkim jeśli chodzi o funkcję rozrywkową - zagadka jest frapująca, śledztwo angażuje czytelnika i tę powieść Zeydlera-Zborowskiego czyta się naprawdę w mgnieniu oka. Mamy tu nietypowe morderstwo i nietypową bohaterkę - milicjantka Anna Majewska jest energiczna, pyskata, dużo pali i co prawda nie zna angielskiego, ale lubi muzykę klasyczną ;) Lekcji psychologicznych lub społecznych raczej próżno tu szukać, ale to i tak lektura przyjemna i pożywna.

Tajemniczy "Mędrzec ze Wschodu", hipnoza, sekrety przeszłości pewnej pielęgniarki i śmiertelne zatrucie brytyjskiej obywatelki... To zbieg okoliczności, w którym słychać chichot losu czy może jednak świadomie, pieczołowicie przez kogoś konstruowana układanka? Nieustępliwa milicjantka Anna wraz z towarzyszem Motyczem rozwiążą tę zagadkową sprawę nim Ty zdążysz umyć...

"Nic wielkiego. Ale jest tam mimo wszystko kilka myśli. Kto je zrozumiał? Tym gorzej dla nich."

Druga powieść Robbe-Grilleta jest jak gdyby prologiem do całej jego twórczości literacko-filmowej. Pozornie zamknięta w gatunku kryminału psychologicznego, zaskakuje otwartością formy i znakomitą konstrukcją fabularną 'nouveau roman'. To "kontrolowany chaos" - pętla czasu z tytułowej gumy, będąc w nieustannym ruchu, to rozluźnia, to zaciska się na szyjach i zegarkach bohaterów, przyprawiając czytelnika o przyjemny zawrót głowy.

Domniemane morderstwo niejakiego Daniela Duponta staje się tu punktem wyjścia do ukazania wewnętrznej walki, jaką toczy ze sobą agent Wallas, badający tę sprawę. Autor nakreśla tu barwny, choć zamglony (lub spowity gęstym dymem papierosowym) portret społeczności małego miasteczka. Zagubiony wśród ślepych uliczek samotny bohater, tajemnicze wille, rewolwery i tajemnice, pocztówki i gumki do ołówków... Labirynt, w jaki wciąga nas Robbe-Grillet przypomina mi także jego filmy (był znakomitym reżyserem i scenarzystą); szczególnie pierwsze: "Nieśmiertelna" (1963) czy "Trans-Europ Express" (1966), gdzie jednostka zostaje wplątana w achronologiczny ciąg zdarzeń, przypadków i słów, a klimat sennego marzenia jest niemal nie do opisania. To moje pierwsze spotkanie z prozą Alaina, ale na pewno nie ostatnie.

"Nic wielkiego. Ale jest tam mimo wszystko kilka myśli. Kto je zrozumiał? Tym gorzej dla nich."

Druga powieść Robbe-Grilleta jest jak gdyby prologiem do całej jego twórczości literacko-filmowej. Pozornie zamknięta w gatunku kryminału psychologicznego, zaskakuje otwartością formy i znakomitą konstrukcją fabularną 'nouveau roman'. To "kontrolowany chaos" - pętla czasu z...