Zawsze kiedy myślę o tym ciekawym zjawisku, jako pierwszy na myśl przychodzi mi John Irving. Pisarz uznany i doceniany, dla niektórych czytelników wręcz klasyczny, ale nie da się ukryć, że jego literatura do najbardziej eleganckich nie należy – mało subtelna, często wulgarna wręcz erotyka wylewa się z każdego tekstu. Niewielu autorów jednak potrafi pisać o ludzkim ciele tak przenikliwie; choć Irving pokrywa swoje przemyślenia grubą warstwą absurdu, podobnie jak Wiktor Jerofiejew, to w tym szaleństwie zdecydowanie jest metoda. No, bywa – bo w „Czwartej ręce” jej zabrakło.

Teoretycznie wszystko jest na swoim miejscu. Autor nie kryguje się nawet przez chwilę i od samego początku wiadomo, że będzie o tym co zwykle: ludzkim ciele poniewieranym przez kolejne wybuchy szalonego i dziwacznego seksu. Główny bohater, amerykański reporter, traci rękę, ale początkowo zmienia to w jego życiu niewiele – pozostaje lowelasem, o którym marzą wszystkie kobiety. Potem próbuje tę rękę odzyskać, rozwodzi się, płodzi syna, ponownie traci dłoń, w końcu odnajduje miłość życia. W międzyczasie Irving zajmuje się w swoim absurdalnym stylu kluczowym dla powieści tematem relacji między dzieckiem i rodzicem, ale miłośnicy jego prozy nie będą szczególnie zaskoczeni – pisarz dokonuje reinterpretacji swoich własnych myśli ze „Świata według Garpa”, tyle że tym razem przenosi nacisk z rejestrów tragicznych na komediowe. Jak mu to wychodzi? Średnio: pisarz nie robi nic poza przekonywaniem czytelnika, że każdy ojciec jest w stanie odnaleźć sens w opiece nad synem; nic szczególnie odkrywczego. A to i tak najsilniejsza strona „Czwartej ręki”.

Nie ma co się oszukiwać – odbiorcy wrażliwi na każdy przejaw brzydoty i tak po Irvinga nie sięgną, pozostaje więc pytanie: co w powieści znajdą pozostali? Przede wszystkim nudę, niestety. Ciężko sobie to wyobrazić, bo światy amerykańskiego pisarza zwykle są pobudzające, pełne zrodzonej z szaleństwa energii, nieco dzikie, pogrążone we frenetycznym tańcu – w „Czwartej ręce” tej mocy brakuje. Wszystko jest bardziej kameralne, wyciszone spokojne, przez co wszelkie napady absurdu, które są dla Irvinga typowe, mocno zgrzytają, wydają się pustą ozdobą. A fabuła z pewnością nie należy do najbardziej dopieszczonych: ot, historia o facecie pogrążonym w seksualnej anarchii, który odkrywa nagle, że monogamia może być rozwiązaniem jego tożsamościowych problemów.

„Czwarta ręka” okazała się dla mnie sporym zawodem – abstrahując nawet od tego, czy Irvinga należy zaliczać do twórców guilty pleasure, czy też jego wszelkie absurdalne wyskoki tłumaczy to, co kryje się między wierszami, w tej powieści mało jest rzeczy, którym warto poświęcić czytelniczą uwagę. Szkoda, bo amerykański pisarz wielokrotnie udowadniał, że do powiedzenia ma bardzo wiele.

Bartosz Szczyżański