Pierwsza wojna światowa zakończyła się podpisaniem 28 czerwca 1919 roku traktatu wersalskiego (chociaż już 11 listopada 1918 roku został podpisany rozejm Niemiec z państwami ententy). Porozumienie nie tylko ustaliło nowe granice na mapie Europy, ale również wprowadziło kompletnie odmienny od dotychczasowego ład polityczny. Przede wszystkim jednak postanowienia tego traktatu uderzyły (i to dosyć mocno) w Niemcy, znane wówczas jako Republika Weimarska lub Rzesza Niemiecka. Kraj ten poniósł duże straty terytorialne oraz ekonomiczne, co stało się ogromną zadrą narodową, która ostatecznie doprowadziła do wybuchu drugiej wojny światowej. Między innymi właśnie na tym niejaki Adolf H. budował swój kapitał polityczny.

Należy pamiętać, że ten globalny konflikt dotknął wszystkich. Również niewielkie Kłodzko (tytułowy „Glatz”), które po 1919 roku znalazło się ostatecznie na terytorium Niemiec. Tam również pobrzmiewa powojenne echo, tym samym zakłócając spokój mieszkańców (niewiele brakowało, aby miasto znalazło się po stronie czeskiej). Tym razem jednak nerwową atmosferę powoduje coś zgoła odmiennego – książka rozpoczyna się sceną odnalezienia zwłok mężczyzny przez dyrektora liceum wracającego spokojnym krokiem do domu. Jest to drugie morderstwo w ciągu kilku dni. Drugie morderstwo w liczącym niecałe dwadzieścia tysięcy mieszkańców Kłodzku.

Na pomoc śledczym zostaje wezwany kapitan Wilhelm Klein – człowiek o bardzo tajemniczej przeszłości. Autor powoli zdradza nam kolejne szczegóły z jego życia, tym samym odsłaniając nie tylko liczne blizny na ciele, ale i w psychice. Ten były żołnierz od razu zostaje rzucony na głęboką wodę i musi sprostać nie tylko tajemniczemu mordercy (lub mordercom), lecz także układom panującym w małym mieście. Myślę, że każdy jest w stanie sobie wyobrazić, jak reagują ludzie, którzy stykają się z kimś obcym, nowym, z licznymi oryginalnymi pomysłami. Tak więc rozgrywka odbywa się również w zaciszach gabinetów.

Z tego, co wyczytałem, to Tomasz Duszyński urodził się długo po pierwszej wojnie światowej, więc tym bardziej jestem zdziwiony (pozytywnie, rzecz jasna), jak sugestywnie przedstawił Kłodzko. Może i mieszkał tam kilka lat, może i samo miasto niewiele się zmieniło, jednak rzadko się zdarza, aby autor tak przekonywająco opisał daną miejscowość. W sumie to nie wiem, czy niczym z „Lalką” Prusa można zgubić się w wąskich uliczkach Kłodzka, jednak cieszy mnie, że z każdym kolejnym zdaniem czułem się niczym rodowity mieszkaniec tego dolnośląskiego miasteczka.

Autor zasłużył na brawa również za rozpisaną w najdrobniejszych szczegółach intrygę. Co prawda zdarzają się momenty, w których trochę zbyt nachalnie pomaga śledczemu, jednakże Duszyński umiejętnie stymuluje wyobraźnię czytelnika, raz po raz rzuca tropy, aby na końcu udowodnić nam, że jest kompletnie inaczej, niż nam się pierwotnie wydawało. Kryminały, w których jest wiele odcieni szarości, cieszą się zasłużonym uznaniem – i w sumie nie bez powodu. Samo zaskakiwanie to coraz częściej za mało. Czytelnicy – zwłaszcza ci, którzy oczekują czegoś ambitniejszego – chcą czuć delikatny dyskomfort przy lekturze.

W sumie w tym akapicie powinienem pochwalić autora również za kreacje innych bohaterów, ale nie wiem, czy nie przesadzam z tymi pochwałami. Od nadmiaru cukru można zachorować. Napiszę więc tylko tyle, że główny bohater jest odrobinę przesadzony, a cała reszta ma mniej lub bardziej interesujące tło i motywacje. Poza tym rozumiem, że detektyw fajtłapa nie rozwiązałby żadnej zagadki (poza Johnnym Englishem), jednakże przypisanie śledczemu tak wielu przymiotów ułatwiających tropienie morderców trochę zakrawa na przesadę.

„Glatz” to naprawdę świetny kryminał. Osadzenie akcji w mieście, które autor dosyć dobrze zna, tylko pomogło zaangażowaniu czytelnika w skomplikowaną fabułę. Nie wiem, czy Duszyński kiedykolwiek opisze więcej przygód Wilhelma Kleina, wiem za to, że ja po nie sięgnę. Warto spędzić kilka wieczorów nad tą książką i poczuć się jak w powojennym Kłodzku.

Michał Wnuk